A research on the application of participatory rural appraisal approach

Aralık 2001

Prof. Dr. Tayfun Özkaya Dr. Buket Karaturhan Dr. Murat Boyacı

İÇİNDEKİLER

	Sayfa
Özet	4
Abstract	6
Önsöz ve Teşekkür	8
Çizelgeler Dizini	11
Şekiller Dizini	12
1. Giriş	13
1.1. Araştırma-Uygulamanın Amacı	13
1.2. Araştırma-Uygulamanın Önemi	14
1.3. Materyal ve Yöntem	15
2. Menemen İlçesi Hakkında Bilgi	18
2.1. Nufus, Tarih ve Coğrafi Konumu	18
2.2. Tarım	19
2.2.1. Bitkisel Üretim	20
2.2.2. Hayvansal Üretim	23
2.2.3. Tarımsal İşletme Büyüklükleri	24
3. KKD Yaklaşımının Kurumsallaştırılması ve Ölçeğinin Büyütülmesi İle ilgili Kavramsal Çerçeve ve Dünya Deneyimleri	25
4. Alan Çalışmasına Hazırlıklar ve Deneyimler	41
4.1. Kolaylaştırıcı Eğitim Çalışması	42
4.2. Kolaylaştırıcılarla İlgili Genel Problemler	42
5. Projede izleme ve Değerlendirme	43
6. Köylerde Grup Toplantıları ve Sonuçları	43
6.1. Süleymanlı Köyü Erkek Grubu	44
6.2. Musabey Köyü Erkek Grubu	58
6.3. Harmandalı Beldesi Erkek Grubu	63
6.4. Belen Köyü Erkek Grubu	68
6.5. Kesikköy Kadın Grubu	79
6.6. Musabey Köyü Kadın Grubu	81
6.7. Seyrek Beldesi Erkek ve Kadın Grupları	85
6.8. Çukurköy Kadın Grubu	87
6.9. Harmandalı Beldesi Kadın Grubu	88
7. Çalışmada KKK Yaklaşımının Ölçek Büyütme ve Kurumsallaştırılmasına İlişkin Sonuçlar	114
8. KKD Yaklaşımının Araştırmalarda Kullanılmasına İlişkin Sorunlar	116
Kaynakça	118
Ek: 1 Menemen Projesi Kolaylaştırıcı Eğitim Programı	120

ÇİZELGELER DİZİNİ

	Sayfa
2.1. 1997 Yılı Köy, Bucak Sayısı ve Nüfusun Dağılımı	18
2.2. Genel Arazi Dağılımı	19
2.3. 1997 Yılı Tarım Arazisi Sulama Durumu, Sulanan Alan (Ha)	19
2.4. Bazı Yıllara Göre Tarım Arazisi Dağılımı (Ha)	20
2.5. Seçilmiş Tarla Ürünlerinin Ekiliş Alanı, Üretim ve Verim (1997 Yılı)	21
2.6. Seçilmiş Sebze Ürünleri Ekiliş Alanı, Üretim Miktarı ve Verimi	21
2.7. Meyve Ağaçları Sayıları, Üretim ve Verim (1997)	22
2.8 Bağ Alanı, Üretim ve Verimi	22
2.9. Zeytin Ağaç Sayıları, Üretimi ve Verimi	22
2.10. Hayvan Sayıları (Adet)	23
2.11. Hayvansal Üretim Miktarı (Ton)	23
3.1. Yeni ve Eski Kurumsal Ortamların Karşılaştırılması	26
3.2. Değişen Profesyonelizm	27
6.1. Süleymanlı Köyü’nde Çiftçilerin Belirtmiş Oldukları Sorunlar ve Öncelikleri	44
6.2. Süleymanlı’da Köyün Fırsatları ve Önceliği	45
6.3. Yeşilliklerde Görülen Önemli Mantari Hastalıklar	45
6.4. Süleymanlı Köyünde Belirlenen Yeni Sorunlar	48
6.5. Yaren Dağındaki zeytinliklerin Durumu	51
6.6. Dereotu Ekim Alanı, Tohum, İlaç, Gübre Kullanımı ve Hastalık Durumu	52
6.7. Maydonoz Yetiştiriciliğinde Çiftçi Uygulamaları Matriksi	53
6.8. Son Beş Yılda Kanserden Ölenler	54
6.9 Meyve Ağaçlarında Kış İlaçlaması	55
6.10 Musabey Köyü’nde çitçilerin belirlemiş oldukları sorunlar	58
6.11 Harmandalı Beldesinde Üreticilerin Önem Sırasına Göre Öncelikli Sorunları	64
6.12 Süt Karma Yemi, Mineral Ve Vitaminler	66
6.13 Buzağı Ölümlerinin Görülme Sıklığı	67
6.14 Belen Köyü’nde Yetiştirilen Başlıca Ürünler Ve Üretim Alanları (Dekar)	69
6.15 Belen Köyü’ndeki Tarım İşletmelerin Arazi Genişliklerine Göre Dağılımı	69
6.16 Belen Köyünde Belirlenen Sorunlar ve Öncelikleri	70
6.17. Kesikköy Kadın Grubunda Saptanan ve Tartışılması Istenen Konular (Önem Düzeyine Göre)	80
6.18. Harmandalı Kadın Grubunda Sorunlar ve Ağırliklerı	89
6.19 Kaç Hayvanda Mastitis Görülüyor Matriksi	93
6.20. Belirtilen Hastalıklar, Katılımcılar Açısından Nedenleri ve Tedavisi	99

ŞEKİLLER DİZİNİ

	Sayfa
Şekil 2.1. Menemen İlçe Haritası	18
Şekil 3.1. Katılımcı Yaklaşımlar İçin Kavramsal Çerçeve	29
Şekil 6.1. Belen Köyü Haritası (Katılımcılarca Çizilen)	71

1.Giriş

1.1. Araştırma-Uygulamanın Amacı

Tarımsal yayım, kırsal kalkınma alanlarında “teknoloji transferi” yaklaşımının uygulanması sonucu Dünya’da ve ülkemizde birçok sorun çözülmediği gibi yeni sorunlar da eklenmiştir. Tarım üreticilerine, kırsal kesim insanlarına yeni ve etkili olduğuna inanılan; araştırma enstitülerinde, üniversitelerde daha çok da gelişmiş ülkelerin şirketlerinde geliştirilmiş “teknoloji paketleri” sunulmuş, bunların kabul edilmemesi veya yavaş bir hızla kabul edilmesi durumunda köylüler “tutucu oldukları, yeniliklere direndikleri” şeklinde yargılarla damgalanmışlardır. “Yeşil devrim” denilen ve genellikle geliştirilmiş tohumlar ile kimyasal gübrelerin kullanılmasını içeren yaklaşıma büyük ümitler bağlanmış, ancak sonuçlar beklenildiği gibi olmamıştır. Yeniliklerin kabul edildiği genellikle sulanan alanlarda ise üreticilerin girdi ve ürünlerin pazarlanmasında dışa bağımlılıkları artmış, verimlilikler yükselse bile çoğu zaman gelirler aynı hızla yükselmemiş ve büyük çevresel problemler ortaya çıkmıştır. “Teknoloji transferi” yaklaşımı üreticileri daha fazla edilgen hale sokmuş, özgüvenlerini yok etmiştir.

1990’ların başında gelişmekte olan ülkelerde uygulanmaya başlayan “Katılımcı Kırsal Değerlendirme” (KKD) yaklaşımı¹ değişik ülkelerde geniş uygulama alanları bulmuş, Hindistan, Nepal, Avustralya, Bengaldeş, Kenya, Zambiya gibi birçok ülkede yeni yaklaşımla başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Bu uygulamalar aynı zamanda araştırma, yayım, kırsal kalkınma, doğal kaynakların korunması, politika analizleri çalışma ağı yaratılması gibi değişik alanlarda olmuştur. Bunların çoğunda üst yöneticiler çalışmaları desteklemişlerdir. Büyük bürokrasiler içindeki küçük otonom gruplar yenilikleri başlatmış, daha sonra geri kalanlar için bir model haline gelmişlerdir. Katılımcı yöntemler sadece informasyon toplamak için değil, aynı zamanda yeni diyaloglar kurmak, davranışları değiştirmek ve yerel halkı güçlendirmek, yetkilendirmek (empowerment) için kullanılmışlardır. gelişmekte olan ülkelerde de katılımcı yaklaşımlar başarılı şekilde uygulanmaktadır. Avustralya’da katılımcı yaklaşımlar uygulayan 1000’den fazla yerel grup ülkedeki çiftçilerin dörtte birini oluşturmaktadır. Bunların tarım politikası ve fonların idaresi üzerine artan bir etkisi görülmektedir. (Pretty and Chambers1994)

Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezinde (TUAM) katılımcı yaklaşımların tarımsal yayım, kırsal kalkınma, kadının güçlendirilmesi, kooperatifçilik alanlarında yayılması için 1998’den itibaren çalışmalar yapılmıştır. İlk çalışma bir pilot çalışma niteliğinde İzmir–Kemalpaşa ilçesi Halilbeyli köyünde yürütüldü. (Özkaya, Karaturhan, Boyacı, 1998) Altı aylık kısa sayılacak bir sürede köyde bir erkek ve kadın grubunda yürütülen çalışmalar çok başarılı sonuçlar verdi. Bir çok yenilik hızla benimsendi. Küçük üreticiler de kendi durumlarını iyileştirecek yollar buldular. Daha sonra katılımcı yaklaşımın “eylem araştırması” (action research) biçiminde uygulandığı diğer bir çalışma Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi araştırmacıları ve üreticilerle birlikte İzmir- Ödemiş İlçesi Bademli Köyünde Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin desteği ile sürdürüldü. (Özkaya, 2000)
KKD yaklaşımının başarılı sonuçları pilot uygulamalar olarak ülkemizde de elde edilmiş olmakla birlikte ülkede bu yaklaşımın kullanımının yaygınlaştırılması ve ilçe, il gibi daha büyük boyutlardauygulanması hayli güç bir görevdir.

Bürokraside (kamu veya özel) söylem olarak katılımcılık hayli rağbet görüyor gibi görünüyorsa da, gerçekten inanarak katılımın uygulanması bir yenilik olarak dirençsiz gerçekleşememektedir.² Direnç hem kurumlardan hem de bireylerden gelmektedir. KKD yaklaşımının kurumsallaşması, yani tarımsal yayımla ilgili olan (tarım il ve ilçe müdürlükleri) veya tarımsal yayım etkinlikleri yürütebilecek olan (ziraat odaları, sulama birlikleri, kooperatifler vb.) kurumların bu yaklaşımı sürdürülebilir şekilde benimsemesi, çalışmalarında bu yönde bir değişikliğin oluşması ile yaklaşımın ölçeğinin büyütülmesi, yani ilçe, il hatta bölge çaplarında ve bir çok kolaylaştırıcı ile birlikte uygulanması ve ülkemizde uygulamada ortaya çıkacak sorunların ve bunlarla baş edebilme yollarının saptanması amacıyla bu araştırma-uygulama yürütülmüştür.

Bu çalışma yaklaşımı gereği hem bir araştırma hem de bir uygulamadır. Yaşamda değişiklikler oluşturmaya çalışırken elde edilen bilginin kalitesi çok daha yüksek olacaktır. Bu araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır:

• 
  Ülkemizdeki yayım örgütü olan tarım il ve tarım ilçe müdürlükleri bu yaklaşımın uygulanması çabalarına nasıl yaklaşacaklardır? Yardım mı edecekler, engel mi olacaklardır?
  
• 
  Şu anda yayım veya kırsal kalkınma çalışmaları ile ilgilenmeyen veya çok yetersiz düzeyde ilgilenen diğer kuruluşların (ziraat odaları, kooperatifler, birlikler, belediyeler, muhtarlıklar, dernekler) tepkileri ne olacaktır? Bunlar yaklaşımı kurumsallaştırabilecekler mi?
  
• 
  Kurumsallaşmada ve ölçek büyütmede nasıl bir eğitim çalışması yapılacaktır? Bireyler özellikle tutum ve davranışlar olarak değişecekler mi?
  
• 
  Geniş bir yörede KKD uygulamasının zorlukları nelerdir? Kolaylaştırıcılar nasıl desteklenmelidir?
  
• 
  Kadınların köy ve daha geniş bir yörede katılımları nasıl sağlanacak?
  
• 
  Yaklaşımın uygulanmasında katkıda bulunacak diğer kuruluşlarla (araştırma kuruluşları, ziraat fakülteleri, veteriner kuruluşları, sağlıkla ilgili kuruluşlar, çevre ile ilgili kuruluşlar vb.) eşgüdüm ve dayanışma nasıl sağlanacaktır? Bu kuruluşlarda KKD yaklaşımının kurumsallaşması söz konusu mudur?
  
• 
  Uygulamada nasıl strateji ve taktikler kullanılacak? Sorunlarla nasıl başa çıkılacak?
  
• 
  Çalışmalarda nasıl bir izleme –değerlendirme yapılacak?
  

Bu alanlarda elde edilecek bilgilerin ülkemizde yaklaşımın daha geniş ölçeklerde uygulanması ve kurumsallaştırılması çalışmalarında yararlı olacağı düşünülmektedir.