A research on the application of participatory rural appraisal approach

1.3. Materyal ve Yöntem

Araştırma-uygulamanın materyalini Ocak 1999-Temmuz 2001 arasında İzmir İli Menemen İlçesinde yapılan kolaylaştırıcı eğitim çalışmaları, altı köy, dokuz (dördü kadın, beşi erkek) üretici grubunda elde edilen veriler, İlçede proje etkinliği olarak düzenlenen çeşitli üretici ve yönetici toplantılarında elde edilen veriler oluşturmaktadır. Ayrıca İlçedeki tarım etkinlikleri ile ilgili her türlü rapor ve dökümandan yararlanılmıştır.

KKD yaklaşımının bir ilçe çapında uygulanması (ölçek büyütme) ve ilçedeki yayımla ilgili tarım ilçe müdürlüğü ve yayım, kırsal kalkınma etkinliklerini çeşitli düzeylerde yapabilecek olan Ziraat Odası, Sulama Birlikleri gibi kuruluşlarca KKD yaklaşımının içselleştirilmesi ve bu çalışmalar sırasında çıkan sorunlarla nasıl baş edilebileceğinin yollarının öğrenilmesi, ülkede yaklaşımın daha büyük ve başarılı uygulamaları için kullanılabilecek bazı bilimsel sonuçlara, bilgilere ulaşmak amacıyla yürütülen bu araştırma-uygulama, eylem araştırması (action research) yöntemleri kullanılarak yapılmıştır. Eylem araştırmasının felsefesi bunu geliştiren sosyal psikolog Kurt Lewin’in “gerçeği tam olarak öğrenmek istiyorsanız, bunu ancak gerçeği değiştirmeye çalışarak yapabilirsiniz” deyişi ile özetlenebilir. (Huizer, 1991, s.62) Katılımcı Kırsal Değerlendirme (KKD) yaklaşımı bu çalışmada gerek eylemin (yani tarımsal yayım ve kırsal kalkınma çalışmalarının), gerekse verilerin toplanıp, işlenerek bilimsel bilgiler haline getirilmesi (yani araştırma) için kullanılmıştır.³

Var olan finansal olanaklar ve KKD yaklaşımını bilen elemanların kısıtlı sayıda olması nedenleri ile ölçek büyütme ve kurumsallaşmanın ancak bir ilçe düzeyinde olabileceği düşünülmüştür. Literatürde çok büyük ölçeğe hızla geçişin başarısız sonuçlar verdiği konusundaki bilgilerimiz bu düzeyin bu aşamada yeterli olduğunu ortaya koymaktadır. (Pretty ve Chambers, 1994) İzmir ilçeleri tarım ilçe müdürlükleri eleman sayıları, tarımsal potansiyelleri vb. kriterler, İzmir Tarım İl Müdürlüğü ile birlikte incelenmiş, bütün ilçelerin müdürleri veya temsilcileri ile bir toplantıda bir saate yakın sürede KKD yaklaşımı sunulmuş, ilçe seçimi tartışılmıştır. Bütün bu değerlendirmeler sonucu Tarım İl Müdürlüğü ve Menemen Tarım İlçe Müdürlüğü ile görüşerek Menemen İlçesinin bölgedeki bir çok ilçeyi temsil edebileceği düşünülerek seçilmesi ortak karar olarak kararlaştırılmıştır. Menemen Tarım İlçe Müdürlüğü ile görüşülerek var olan yayımcı sayısı, araç sayısı, hatta araçların yaşları vb. dikkate alınarak grup kurulacak köyler saptanılmıştır. Bu köyler zaman içinde değişebilmiştir. Bir köyde grup çalışması kolaylaştırıcının ilgisizliği ve köy içi çelişkiler ve anlaşmazlıkların grup çalışmalarını etkilemesi sonucu yürütülememiş, başka bazı köylerde kolaylaştırıcının başka işleri nedeniyle ilgilenemesi veya tayin olması sonucu bir süre sonra durdurulmuş, buna karşılık bazı köylerde ise yeni grup çalışmaları muhtarın ilgisi veya yeniden devreye sokulan kolaylaştırıcılar sayesinde sonradan başlatılabilmiştir. Erkek gruplarının yapıldığı köyler; Süleymanlı, Belen, Musabey, Harmandalı ve Seyrek; kadın gruplarının yürütüldüğü köyler ise Harmandalı, Kesikköy, Süleymanlı ve Musabey’dir.

Grupların büyüklüğü 6-25 katılımcı arasında değişebilmiştir. Grubun oluşturulmasında köydeki çalışmalara önderlik eden muhtar ve kolaylaştırıcı birlikte çalışmışlardır. Öğrendiğini başkalarına açabilecek, köylü ile iyi iletişimi olanlar, önder ve yenilikçi çiftçilerin, grublarda yer almasına uğraşılmıştır. Küçük ve orta çiftçilerin grublara yeterli sayıda girmesine özellikle gayret gösterilmiştir. Kadın gruplarında da aynı ilkeler uygulanmıştır. Anlaşmazlıkların olduğu bir köyde, bilerek veya bilmeyerek bütün çatışan kesimlerin bir grubda olması gerçekleşmemiştir. Bu köyde grup çalışmaları kapatılmak zorunda kalınmıştır.

Gruplar genellikle haftada bir gün gündüz veya gece toplanmışlardır. Bazı dönemlerde (mevsim, işlerin yoğunluğu, ramazan olması vb. nedenlerle) gece çalışmak daha uygun olmuşsa da bazı köylerde kolaylaştırıcıların işlerine ilgilerini kaybetmeleri sonucu, zorlayacak bir otorite de kurulamadığından gündüz çalışılmak zorunda kalınmıştır. Bu köylerde ya toplantılar bir süre sonra kapatılmış ya da başarılar sınırlı kalmıştır. Bazı köylerde ise gerektiğinde gece çalışabilmiş, kolaylaştırıcılar işlerine kendilerini adamışlardır. Bu köylerde başarı yüksek olmuştur.

KKD yaklaşımına uygun olarak bina içlerinde yapılan toplantılarda gündem üreticilerce belirlenmiş, görsel paylaşıma⁴, diyaloğa, problem çözmeye dayalı oturumlar yapılmıştır. Oturumlar çay, sigara⁵ içilerek rahat, dostça bir ortamda yapıldığı ve herkesin diyaloğa katılımı özellikle teşvik edildiği için genellikle katılımcılar istediği sürece sürmüştür. Bu süre en az 45 dakika, en çok 5 saat kadar olabilmiştir.

Grup toplantılarının ilki köydeki sorunların (problemler) ortaya konulması için yapılmıştır. Katılımcıların sorunlar ile fırsatları birbirine karıştırdıkları bilindiğinden kolaylaştırıcı bu konuda bir açıklama ile oturumu açmıştır. Olabilirse fırsatlar ayrıca ele alınmıştır. Bitirildiğinde duvara asılabilen, masaya veya döşemeye (genellikle kadın gruplarında evlerde) serilen bir büyük kağıda katılımcılarca belirtilen herkesin görebileceği büyüklükte yazılan sorunlar, yüz adet fasulya, nohut gibi araçlar kullanılarak ağırlıklandırılmıştır. Ağırlıklandırmadan sonra öncelikli sorunlardan hangisinin önce ele alınması gerektiği gene tartışılarak gelecek haftaların gündemi saptanmıştır. Kolaylaştırıcılar burada bazı önerilerde bulunarak kolay çözülebilecek ancak önceliği biraz geride olan sorunların öne alınması için katılımcıları ikna ederek gündemin oluşmasında rolleri olabilmiştir. Kolay çözülebilecek ve göreli olarak önemli sorunların öncelikle ele alınarak çözümlenmesi toplantılarda çoşku, katılım ve olumlu beklentileri arttırarak sürecin daha sağlıklı işlemesine yol açabilmektedir.

Toplantılarda elde edilen veriler hem kantitatif (niceliksel) hem kalitatif (niteliksel) olabilmektedir. Örneğin köyde toprak tahlili yaptıranların oranı veya bir yıl içinde mastitis geçiren inek oranı gibi veriler kantitatiftir. “Optimal bilgisizlik”⁶ kuralı uyarınca gereğinden fazla ölçme yapmak gereksizdir. Toplantılar ilerledikçe gereken konularda kantitatif veriler derinleştirilmiştir.⁷ Toplantılarda elde edilen verilerin önemli bir çoğunluğu ise kalitatiftir. Üreticilerin yayımcıların veya veterinerlerin bilgilerine güvenip güvenmedikleri, yayımcıların gece çalışmayı kabul ederek, işlerine ve hizmet ettikleri topluma adanmış olup olmadıkları gibi veriler kalitatiftir. 1990’lara kadar araştırmalarda kantitatif olana aşırı önem vererek kalitatif verilerin küçümsenmesi “sayıların tiranlığı” şeklinde de yorumlanmaktadır. Araştırmada kalitatif verilere de önem verilmiştir. Toplantılarda katılımcılarca sunulan ve olabildiğince görsel paylaşımla, görsel paylaşımın olamadığı durumlarda sözel diyalogla paylaşılan bu kalitatif ve kantitatif veriler toplantı süreci içinde katılımcılarca (kolaylaştırıcı dahil) karşılaştırılmış, düzeltilmiş, toplanmış, tartışılmış ve bilgi düzeyine yükseltilmiştir.

Araştırmanın yürütücüleri değişik köylerdeki toplantılara olabildiğince katılarak, kolaylaştırıcılara destek olmuşlar ve gözlem yoluyla yeni veriler elde etmişlerdir.

Her grup toplantısının sonunda katılımcılar ele aldıkları konuda ne gibi eylem çalışmaları yapabileceklerini planlamışlardır. Bu eylemler solarizasyon yöntemi ile toprak dezenfeksiyonunun isteyen katılımcılarca uygulanması gibi bireysel veya kadınlar günü kutlamalarını grubca organize etmek gibi kollektif de olabilmektedir. Eylem araştırması anlayışına uygun olarak kaliteli bilgiye bu eylem aşamalarında ve bu kararların sonuçlarının ilerideki toplantılarda değerlendirilmesi sırasında ulaşılmaktadır. Çünkü burada elde edilen bilgi anketlerde bir üreticinin “köyde mastitis için süt örnekleri toplanırsa katılır mısın?” gibi bir soruya vereceği yanıtın geçerliliğini bilemememiz gibi olmayacaktır. Bu hizmet geçen hafta katılımcılarca organize edilerek getirildiğinde kaç kişinin katıldığı, katılmıyanların neden katılmadığı gibi kalitatif ve kantitatif olmaktadır. Sonuçlar belirsizlik içermemektedir. Anketlerde böyle bir soruya herkes “evet” diyebilir, ancak gerçekleşme çok düşük düzeylerde kalabilirdi. Anketlerde cevap veren belki de böyle bir cevap istediğimizi farketmiş olabilir. Bir başka olasılık da üreticinin “hayır” diyerek tutucu çiftçi olarak suçlanabileceği düşüncesidir. Burada Kurt Lewin’in önsöz öncesi deyişini hatırlamak yararlı olacaktır.

2. Menemen İlçesi Hakkında Bilgi⁸