A yuldashev soliq va soliqqa

TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR
1. Yuridik shaxslarning m ol-mulk solig'ini to'lovchilarga kimlar ki­
radi?
2. M ol-mulkning o'rtacha yillik (choraklik, 6 oylik, 9 oylik) qoldiq 
qiymati qanday tartibda hisoblanadi?
3. Yuridik shaxslar m ol-m ulk solig'i stavkasini kim belgilaydi va bu 
soliqdan qanday imtiyozlar mavjud?
4. M ol-mulk solig'ini hisobini taqdim etish tartibi va soliqni to'lash 
muddatlari qanday?
93

---

X II bob.
JISM ONIY SHAXSLARDAN OLINADIGAN
MOL-MULK SOLIG'I
l- § . Jismoniy shaxslardan olinadigan mol-mulk solig'ining
iqtisodiy mohiyati
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq - bu bevosita 
soliq bo'ladi, u o'zining ushbu sifati bilan moddiy boyliklami olish va 
jam g'arish jarayonida undiriladi. Bu real soliqdir, («real» atamasi (inglizcha 
real - mulk) ayni ushbu soliq birinchi galda fuqaro egalik qilinadigan mol
- mulk solinishi bilan bog'liq). Bu muntazam soliq hisoblanadi, ya’ni u 
yarim yilda bir marta m untazam ravishda undiriladi. Nihoyat bu hududiy 
soliq bo'ladi, u O'zbekiston Respublikasi hududida bo'lgan va unda 
ro'yxatga olingan ko'chm as mulk va transport vositalari (2002-yil 1- 
yanvardan transport vositalari dvigatel quw atidan olinadigan soliq bekor 
qilingan) uchun to'lanadi. M ol-m ulk solig'i mutanosib (proporsional) va 
shedulardir.
Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni huquqiy 
tartibga solishning asosiy manbalariga O'zbekiston Respublikasi Soliq ko- 
deksi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 29- 
dekabrdagi 478-sonli «Jismoniy shaxslarga mulk huquqida tegishli bo'lgan 
bino va inshootlami baholash va qayta baholash to'g'risidagi nizomni 
tasdiqlash to ‘grisida»gi qarori (O'zbekiston Respublikasi Vazirlar M ah­
kamasining 1994-yil 9-dekabrdagi 591-sonli «Jismoniy shaxslarning mol- 
mulkiga solinadigan soliq stavkalarini tasdiqlash to ‘g'risida»gi qaroriga 
muvofiq ishlab chiqilgan), O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va 
Davlat soliq qo'm itasi tom onidan «Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga 
solinadigan soliqni hisoblab chiqish va budjetga to'lash tartibi to'g'risida» 
yo'riqnom a ishlab chiqildi. Ilgari ushbu soliqnining undirib olinishi 1993- 
yil 28-dekabrda qabul qilingan «Jismoniy shaxslarning mol-mulkiga soli­
nadigan soliqlar 
to ‘g‘risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni bilan 
tartibga solinar edi.
Respublika fuqarosi, boshqa davlat fuqarosi yoki fuqaroligi bo'lmagan 
shaxs, O'zbekiston rezidenti yoki norezidenti bo'lishidan qat’iy nazar soliq 
solinadigan mol-mulkka ega bo'lgan jismoniy shaxslar m ol-mulk solig'i 
to'lovchilari hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 90-moddasiga muvofiq 
soliqqa tortiladigan obycktga: 1) uy-joylar, 2) kvartiralar, 3) bogdorchilik 
va o'zum chilik shirkatlari a ’zolarining chorbog' va bog' uylari 4) garajlar 
va boshqa imoratlar, bino va inshootlar kiradi hamda yuqoridagi mol-
A r t
94

---

mulkka ega bo'lgan jismoniy shaxslar m ol-m ulk solig'i to ‘lovchilardir. 
Bundan tashqari, 2002-yil 1-yanvargacha jismoniy shaxslaming mulki 
bo'lgan avtomobillar, motorli qayiqlar, vertolyotlar, samolyotlar va boshqa 
transport vositalari dvigatellarining quw ati soliq solish obyekti bo'lib 
hisoblangan. Lekin 2002-yil 1-yanvaridan O'zbekiston Respublikasi Va- 
zirlar Mahkamasining 2001-yil 31-dekabrdagi «Asosiy makroiqtisodiy 
ko'rsatkichlar prognozi va 2002 yilgi O'zbekiston Respublikasi Davlat 
budjetining parametrlari to ‘g‘risida»gi 490-son qaroriga muvofiq Jismoniy 
shaxslaming transport vositalariga benzin, dizel yonilg'isi va gaz ishlat- 
ganlik uchun iste’moli solig'i joriy etildi.
U m um an olganda, «soliq solish obyekti» va «soliq solish predmeti» 
tushunchalarini farqlash zarur. Bu farq ayni jism oniy shaxslar mol-mulkiga 
solinadigan soliqqa nisbatan yanada yaqqol nam oyon bo'ladi, u soliqning 
subyektini aniqlaydi va u bilan m a’lum huquqiy aloqada, jumladan, mulk 
huquqiy munosabatlarda bo'ladi. Shunga e ’tibom i qaratamizki, 1998-yil
13-yanvardagi 392-sonli Y o'riqnom a (2-bandi)da O'zbekiston Respublikasi 
Soliq kodeksidan (89-modda) farqli o'laroq, shunday belgilanadiki, soliq