A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Kırgız-Kazaklar %


36, Ruslar '/t


39 oldu. Yedisu vi


lâyetinde


38) F r. 1922, s. 138.


Machatschek, Landskunde von Russisch Turkestan,


La ) 1 ^ a ^^{4 4} / *■' ’

noe ,847-1867 yılları arasında Ruslar ancak 14 köyden ibaret olup, 15.000 nüfustular. 1882 yılına'kadar bu say. ancak 30.000 e çıkabildi. 1890 yılından sonra Rus hükümeti muntazam Bir surette göçtürme siyasetini takibe başladıktan sonra, Rusların sayısı birdenbire yükseldi. 1895 yılında 95.000, 1910 yılında 188.000 olup, 1920 de ise 268.000 e çıktı. Türkistanın diğer vilâyetlerinde de bu usul üzere Ruslar yerleştiler. Sâbık Türkistan Umumî Valiliğine tâbi, vilâyetlerde 1897 yılında, Yahudiler sayılmamak üzere, Ruslar ve Avrupalılar 233.000 (% 4,3) idi. 1911 de 456.000 e ( 7) çıktı ³⁸). Şimdi ise caba fazladır. Rus göçmenleri evvelce «Rus Kozakları» sınıfından ibaret olup, bilhassa sınırlarda, Başkurdüstaıda Kazakistan arasında Yayık İrmağı kıyısında; Cenubî Türkistanın istilâsından sonra da Yedisu vilâyetinin, Altaydan Işık Göle kadar uzanan Çin sınırı noktala- -,nda vani, askerî sevkülceyş noktalarında yerleşiyorlardı. Askerî ol- m.yan göçmenler ise.^ncak ülkenin İktisadî bayatında mühim olan en münbit ve en merkez yerlerinde, Kazakistanın İşim, Tura ve Irtış ırmakları havzalarında, Kökçe Tav ve Burabay denen çok münbit bölgelerde- ile, Cu ve Talaş havzalarında; Türkmenistanın cenubunda Fran sınırındaki dağlar arasında bulunan küçük ırmaklar üzerinde yerleşiyorlardı. Sır Derya ırmağının da demiryolu geçen yerlerinin cenubunda Mirza Çöl (rusça; Galodnaya Step) denilen bozkırlarda yen.





⁴¹) Bk. B a r t h o 1 d, Istoriya oroşenya Turkestana, Petersburg, 1914, s 50; yine onun Utoriya Kulturnoy Jizni Turkestane, s. 154. ’
yapılan arıklar üzerinde yerleştirilen Ruslardan başka, rus kolonistleri evvelce yerli ahaliyle bilhassa Kazak, K.rgız v_e Türkmenlerle dolu olan yerlerde ıskan edildiler. Rus baskısına mâruz kalan bu Kazaklar İse, ekincilik hayatına geçmekte idiler; yazın yaylaya çıkmakla beraber, kışın kerpiçten yapılmış evlerde (kışlak = qWlarda) ' oturu- yorfardı. Ihnumiyetle Ruslar, kengeri bir yeri imar edip yerleşmediler. Mesela Aşağı Sır Deryada Kazak ve Karakalpak çiftçilerinin tarlalarını, Çimkent, Evliya Âta, Pişpek' tümenlerinde evvelce «Yatak» Kazaklarla ³⁹) meskûn ve onların eliyle işlenen mamur sahaları gasbe- derek yerleştiler. Temür zamanındaki Aşbara yerine Çaldav.r, eski Araplarca da malûm olan ve Khokand zamanında imar edilen Merki yerme 1885 yılında «Rus Merki’si» yapıldı. Evliya Ata tümenindeki «pasıulka»ların «) biri olan Ozilovo, eski Türk hakanlarının karargâhlarından birisinin yerindedir. Rusların sulama hususundaki yegane ciddi tedbirleri, Mırza^ Çölde, Taşkentte sürgünde bulunan grandük Ni- bola Konstantinoviç in kazdırdığı arıklar oldu. Bu grandük, 1883-1885 te Çırçık’tan İskender Arığını çıkardı. 4.140 desatine yer su’hyan bu arık üzerinde Troytski adındaki rus kasabası yapıldı. 1891 yılında, İç Rus- ya^a hüküm süren açlık neticesinde, göç daha çoğaldı ve bu'göçmenlerden Çıışık ve Ahengeran havzalarında bazı rus köyleri vücude getirildi. O cümleden eski Benâkit (Şahrukhiyye) yanında yapılan Sinarski pasıulkasıdır. Semerkandın şimalinde Sultan Sancarın Karakhıtaylarla savaşında tanınmış olan Katvanda, Rostofsov pasiulkası yapıldı. Bunların hepsi, evvelce asırlardanberi imar edilip gelen yerlerdir. Türk- menistanda eski Merv harabeleri yanında vaktiyle Selçukluların yaptığı Sultanbend anğı i)e sulanan yerlerde, 6 ağustos 1887 fermanı ile çar adına «malikâne-i şahane» tesisine başlandı. Burası, Barthold’ün tâyi- nıpe göre evvelce Abbaslılardan Me’mun Halifenin malikânesi idi^{215 216 217}). Türkmenistanda rus göçmenleri yerleştirmek, Rus İstilâsından dört yıl sonra (1889 da) başlanıp, Türkmenlerin en eski medenî kasabaları olan Durun (şimdiki ismiyle. Bahardin) yanında, «Mikhailovski» denilen paşiulka kuruldı^. Bunlar 1909 yılına kadar 29 pasiulka oldu. Bunlardan Tıcanda, Sırakhs’ın cenupdoğuşundaki «Kristovi» pasiulkası,