A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

1906 kânunusanisinde Kazalıda toplantılar olup, şu maddeler kararlaştırıldı:

1. 
   Din hürriyeti;
   
2. 
   Kazakların toprağa malik olma hakları;
   
3. 
   Damga usulüne tâbi olmadan göl ve ırmaklardan balık avlama.
   

hakkı;

4. 
   Otlaklara ait tahdidatın kaldırılması;
   
5. 
   Aile işlerine nezaret etmek için kadılar tâyini.
   

Karar verilen bu meseleler için, Petersİburga graf Witte’ye bir mümessiller heyeti gönderildi. Vekiller içinde meşhur Işan Kazanbek oğlu Uran da vardı. Aynı ayda Evliya-Atada Karakırgız başkanları da toplanıp, şu hakları istemeğe karar verdiler;

i ) Din hürriyeti ve dinî idare 'kurulması;

2. 
   Rus göçünü durdurmak ve Kırgız'lara toprak temin etmek;
   
3. 
   Ruslarla hukukta müsavilik ve takrhri sükûn kanununun kaldırılması;
   
4. 
   Devlet Dumasına mebus seçme hakkı;
   
5. 
   Tatarlara Türkistanda toprak almak hakkının verilmesi.
   

istenen bu haklar için graf Witte’ye vekiller gönderildi. Ozaman Carkentte Başkurtlardan T emir Alî oğju (Temirgalin) adında bir ihtilâlci, Tarançılarla .bir olarak kendi evinde 14-13 nisanda gizli bir kongre yaptı. Biraz sonra bu kongre tekrar toplandı. Carkent’te bulunan bazı Tatarlar, kongrenin sonundan korkarak, hükümete haber verdiler. Temir Ali oğlu ve Tarançılardan arkadaşı Sakı oğlu (Sakıyov) tevkif olunup sibiryaya sürüldüler ²⁸²). Sonra İkinci Duma seçimleri olup, Se- merkanddan Abdülcelil oğlu Taşbulat (tüccar), Khokanddan Mehmed- can oğlu Salihcan (Avrupayı görmüş tüccar), Türkmenistandan Nur- berdi Han oğlu Makhdumkulı Han, Sır Derya Vilâyeti Kazaklarından Allahbergen oğlu VeliyuLlah (tüccar), Taşkentten Abdülvâhid Kari (molla) gönderildi. Ferganenin iki milyon Müslümanmdan bir, ancak on bin kadar olan buradaki Ruslardan da bir vekil gönderilmişti. Vekillerden Taşbulat, rusça az bildiği halde, Dumada toprak meselesi üzerinde söylev verdi. Salihcan Bay ise çok zengindi. Dumanın «Müslüman Fraksiyası»na maddî yardımlarda bulundu. Makhdumkulı Han, Türkmenistanm müstakil çağındaki hanlarından ve yukarıda zikri geçen Nunberdi Hanın oğludur. Rusça bilmediği halde, albaylık rütbesi verilmişti.

Bu inkılâpta Müslümanları her yerde ancak şehir burjuva sınıfı, mollalar ve tahsil gören aristokrasi temsil ettiğinden, Müslümanların siyasî istekleri pek muhafazakârane oldu. Rusça bilen münevverlerin ileri gidenleri «Rus Meşrutiyetçi Demokrat» (=Kadet) fırkasına mensup yahut ona mütemayil idîler. Evvelce sosyal-Demokrat fırkasına mensup ve yahut ona mütemayil olan Bükeykhan oğlu Alik’han da bu inkılâp devrinde «Kadet» fırkasına intisap etmiş, hattâ bu fıkranın merkez komitesi âzalığma bile geçmişti.

Edil boyunda Tatar bilgini Musa Cârullah tarafından şeriate uydurulan Kadet proğramı, Kazaklarda, manzum «kırk farz» şeklini almıştı. Sosyalist akidelerini taşıyanlar seçim sırasında, «çar için dua etmekten başka bir şey bilmiyen yerli, cahil mütegallibenin yerine, Rus inkılâpçılarına» rey vermenin daha^doğru olacağı gibi, bir bakımdan cidden haklı olan, iddialarla ortaya atıldıklarından hiç makbule geçmediler. Tapîanan kongrelerde de intizam olmuyordu. Bununla beraber bu kongrelerin pek samimî muhitte devam ettiğini Alikhan, mezkûr inkılâp yılları hâdiselerine ait neşrettiği makalesinde yazmıştır. Kazakların kongresi eski şövalyelerde olduğu gibi at üzerinde, açık havada oluyordu. Bozkırdaki bir kongrede hazır bulunanlar yere oturmayıp ayakta ka- lıyorlarmış; semiz bir kisrak, kongre için kürsü işini görmüş imiş. Söy-

]ev vermek istiyenler kısrağa binerlermiş. Bunu oda Alıkhan yazıyor. Bu inkılâp dolayısıyla bozkırın şairleri de harekete geldi. Sıyası ve iktisadı dilekler, Kalk şâirleri ağzından bozkırın bir başından öteki başına kadar bütün halk içinde şiirle söyleniyordu. Bu gibi şâirlerden Kupeyoglu Meşhur Yusuf’un siyasî şiirleri çok tanınmıştır:

Ezcümle:

Bu sözüm Altı Alaşqa tanış bolsın + azmat er rrien diyse namıs bolsın Khudayım nüsret berse düşman uiiay + küydügü tüne’ dağı qamıs bolsın Aruvaqtı şaqıratm çerler kelse + tilektes cüyrükter de cabıs bolsın

Qol küç ben el bilegen hakimderge + muridunun öter imes söylep nâzı