| rastlamış ve 19. uncu asırda Batı Türkistan meselelerinin tamamıyle Rus: lehine halledilerek nihayet bulması yolunu hazırlamıştır.
6
16-17. nci Asırlarda Türkistanın İktisadî Durumu
Amu Derya ve Sır Türkistanın diğer çağlan gibi bu iki asırdaki ikti— Derya Irmaklarının sadî durumu da henüz öğrenilmemiştir. Moğol Aşağı Mecraların- hanları hâkimiyetinin en kuvvetli zamanında 350' da Medenî Hayatın yıl kadar Hazar Denizine dökülen Amu Derya- Mukadderatı Özboy yatağı, 1575 yılı hududunda mecrasını-
değiştirdi. Aşağı yukarı ozamana kadar suyunun , galiba pek mühim .bölümü, şimdiki Yeni Derya*dan akıp, Amu Derya ya koşulan Sır Derya da mecrasını değiştirip, bütün suyu şimdiki ya tağından akıp Aral Denizine döküldü. Umumî cihan iktisadı hayatında^ mezkûr iki asırda hâsıl olan değişikliklerin Ortaasya için ehemmiyeti okadar büyüktü, ki o iki ırmak Moğol çağında aldıkları mecralarında, akmakta devam etsey diler, Türkistan eski İktisadî durumunu yine idame ettiremezdi. Bununla beraber Türkistanın iç hayâtında iki ırmağın mec ralarındaki değişikliklerin ehemmiyeti de oldukça mühim olmuştur. Her’ halde bu hâdise o asrın en büyük musibetlerinden biri sayılmıştır. Os- manlı seyyahı Seyfi Çelebi bu vakıayı, Allahın Khorezmlilere gazebi ve- kahrı olarak göstermektedir 15S). Özboy yatağında bulunan şehirler, ka leler ve ribatlar Özboy ile beraber kuruldu. Evvelce özboy boyunda: ekincilikle uğraşıp oturan bazı Türkmen ve Kazak uruklarının (Adağ-— şimdi «Aday») biraz sonra Mangışlak-Üstyurt çöllerinde göçebe ha yata geçmiş olduklarım ve yahut Khorezm ovasının ekilecek topraklan ve arkları için oranın sekenesi ile ve Özbeklerle mücadele ettiklerini görüyoruz. 1 6. ncı asrın ilk on yılında Babur Mirza ve Şaybak Han ve- kayinamelerinde, Sır Derya ırmağının «Yeni Derya» mecrasıyla Amu* Deryaya akmayıp ve tamamile «Aral»a da dökülmeyip, şimdiki «Ak- mescid»den aşağı havzasının hepsinin sonsuz bir bataklık teşkil edip kaybolduğu tasvir olunur159). Yani o yıllarda bu ırmak, bir inkılâp*
Dostları ilə paylaş: |
