A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

tâbiiyetinde bulunan Kazak-Kırgızları yağma ederlerdi. Tekeler de Irana hücum ediyorlardı.

Orta Türkistanı yeni istilâ eden Rusların prestij- Gök Tep e/ leri içiiı bu Dengil Tepe bozgunluğunu pek tehli-

Savaşları keli idi. Türkmenistan ele geçirilmezse, öteki ül

kelerin de kaybedileceği muhakkaktı. Ruslar, Türkmenistaria taarruz için üç yıl hazırlandılar. Bir defa Türkmen ipin den yakasını güçlükle kurtaran Skoblev, bu sefer general ve cephe kumandanı olarak 1880 mayısında Çekişler’e geldi. Rus ordusunun en seçme askerlerinden 1 1.000 kişilik bir kuvvet hazırlandı. Skoblevin plânına göre, Çekişlerden 300, Kızılsu’dan 270 kilometre mesafede bulunan Bamı mevkii, Rus karargâhı olacaktı. Buraya altı ay zarfında bir milyon «pud» dan fazla azık ve diğer mühimmat getirildi. Ricat ' ihtimaline göre, Çekişler ile Bamı arasında bir çok kale ve istihkâmlar yapılıp, azık ve mühimmatla dolduruldu. Asker de yerleştirildi. Aynı zamanda Kızılsu’dan demiryolu inşasına başlandı. Sonradan Türkistan umumî vâlisi olan general Grodikov kurmay başkam idi. llkkânur başlarında Khıyva tarafından çöl yoluyla 900 kadar neferle, sonradan Türkmenistan vâlisi olan general Kuropatkin Bamı’da bulunan Skob- lev’e iltihak etti. Skoblev 7.000 den fazla askerle Dengil Tepe'den ^;1 2 kilometre batıda olan Eğen Batır Kala’yı işgal edip karargâh edindi.

Türkmenlerde de hazırlık vardı. Nurverdi Han’ın ölümünden sonra, Tıkma¹ Serdar Tek el ere başkumandan oldu. Bu, 13 yaşında iken aîamanlığa başlıyan, bir defa Iran esaretine düşüp yakasını kurtaran ’bir kahramandı. Dengil Tepe istihkâmı etrafında evvelce vücude ge-

imlen kale tamamen tahkim edildi. 4 kilometre murabbaında, 4 metre yükseklik ve kalınlığında duvar ve hendekle çevrilmişti. İçinde ancak i bakır top ve 2 eski «zemberek» topu ve 30.000 asker vardı. Fakat bu askerin ancak 5.000 i tüfekli olup, bunların da çoğu eski usulde ıdı. Bunlar bu durumda iken bile Ruslar yine çok korkuyorlardı. Askerle- ımi. Türkmenlerle savaşa mahsus talimatla meşgul ettiler. Nihayet ku satmaya başladılar. Dengil Tepe'nin dışındaki bir korgança (küçük istihkâm) yı kuşatıp almak istiyen general Terseviçin fırkasını, «korgança »nm muhafızı «Kül Batır» darmadağın etti. General de öldü. Ruslar ancak topla iş görürler; Türkmenler ise, geceleyin hücum ederler ve yalın ayak, eteklerini bellerine sokup kollarını sıvıyarak kılıçla saldı- rırlardı; tüfeklerini kullanmazlardı. 14-15 yaşındaki çocuklar İse «ala man» fırkaları teşkil ederler, Ruslardan silâh ve mühimmat koparırlardı. 28 sonkânunda Tıkma Serdarın kendi idaresindeki 4.000 kişilik kuvvetiyle Ruslara taarruzu, gayet muvaffakiyetli oldu. General Kuropat- kin idaresinde bulunan sağ cenah askerinden Apşerun alayı perişan ve- berbat oldu. Türkmenler bu alayın 4. üncü bölüğünün bayrağını 8 topla birlikte ele geçirdiler; başkumandan Skoblevin karargâhına kadar ilerlediler ve bir çok mühimmat ve ganimet aldılaT. Türkn^ dört beş büyük taarruzda bulunup, her birinde mühimmat aldıjarsa da ke nd ile ri d e çok" kişi kaybettiler. j&₈jiar,_ topla jkajgg yıkmaktan—jr\_ netice elde edemediler. Çünkü Türkmenler yıkılan kaleyi derhal tamir eciiyodardn Ruslar için yegâne çare, yeraltı,jâğımı. usulg jle k^'eyı or-_ tadan kaldırmaktı. 12 sonkânun 1881 de Ruslar kaleyi birkaç yerinden açmıya muvaffak oldular; ve Kuropatkin, Kozelkov ve AzerbaycanlI Haydarov kumandasındaki fırkalar, her taraftan kaleye girdiler. _ y krier son zaman Türkistan tarihinde misli görülmiyen bir kahramanlıkla kalenin her bir adımını müdafaa ettiler. Nihay^Tıl^^ Makhtum Kulı Han, Murad Han ve Merv kumapdanı Kaçar, Tıcan havzasına çekildiler. Mart ayında Ruslar Aşkabad ^ ıŞg^Ç ^e^>P- hükümet merkezi tâyin •'ettiler. Tdçrna Serdar da Ruslara dehalet itti. 1884 başında, Mervliler itaat ettiler. İngilizler ve Afgan hükümdar, Ab- dürrahman” Han. Rusların daha çok ilerlemesinden korkmuşlardı. İnsizler, Türkmenlerin bilhassa Mervlilerin arasında teşvikatta bulunu- vodardı. Silâh falanla değilse de. para ile yardımlar, olmuştur. 1883 tc Abdürrahman Hanın fırkalar, Gavseddin Han kumandasında, Ruslara itaat eden Pencdeh'i işgal ettiler. Bu Afgan askerine İngiliz subaylar. da refakat ediyorlardı. Türkmenistan vâlisi general Kamarov. Kuşka ( ) ırmağı üzerinde Afganlıları yendi (15 mart).. 5.0.00.

kadar Afganlı ölü, 8 top ve iki bayrak Ruslar eline geçti. Abdürrahman Han, Rus gelirse savaşa engel olur diye, Heratm dışındaki Temürlülere ait tarihî abidelerin duvarlarını yıktırmıştı. Fakat Ruslar Herata kadar gelmediler. 1878 de Rus ve İngilizler, hududu, Heratm 120 kilometre şimalinde olan Kuşka kalesi yanından geçirmek üzere, meseleyi hallettiler -⁴