A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

İstilâ doğudan da geliyordu. 1863 te Batı Çin Çinliler ve Gulca Müslümanları Döngenler isyanı dolayısıyla Çin

esaretinden kurtulan Doğu Türkistanda, her şehrin hâkimi müstakil olmuştu. Sır Derya havzasında Ruslarla çarpışıp, Ak Mescid i kaybeden kumandan Piskentli Yakub Beğ, Khokand hükümeti tarafından az bir kuvvetle Kaşgara gönderilmişti. Akıllı ve tedbirli olan bu zat, bütün memleketi kendi elinde birleştirdi. On bir yıl (1867-1877) bu memleketi güzelce idare etti. Ingiliz-Hind hükümetiyle dost olup, onlar vasıtasıyla Türkiye ile münasebete girdi ve subaylar getirtip asrî, muntazam ordu teşkil etti. Gulca hududu ise. Döngenler elinden Tarançılar eline geçmişti. Memleketlerini Rusun almasına razı olmıyan Kırgızlar, Gulca etrafına toplanmıya başladılar. Rus hizmetinde bulunan Türk-Kazak subaylarından Taza Bek Gul- calılarla münasebete girdi ve kendisine tâbi olan kabilesini alıp oraya göçtü. Gulcayı işgal etmeği çoktan istiyen Ruslar için bu, iyi bir bahane teşkil etti.

1871 mayısında, Gulcayı işgal için asker şevkettiler. Gulca Sultanı olan Tarançı Ebülalâ K'hudaykul Oğlı (ve kardeşi Şemseddin) ciddî surette mukabele gösterdiler. Hattâ Türkiye ile münasebata girdi; fakat muvaffak olamadılar. Gulca Ruslar tarafından işgal edildi. «Sultan »ise Almatıya götürülüp, orada yerleştirildi ve ömrünün sonuna kadar kendisine Rusyadan tahsisat verildi. Ebül’alâ, iyi fikirli bir zattı. Bunun bir fotografisi, Istaribulda Yıldız kütüphanesinde bulunuyor. Kendisinden sonra oğlu Kebir Bek de, Rusyadan tahsisat alarak, Almatıda yaşadı. Şarkta Döngen^isyanlarını bastırabilen Çinliler 1877 de Yakub Beğle harbettiler. Yakub Beğin ölümü dolayısıyla Doğu Türkistam kolayca işgal edip, Gulca hududuna î adar geldiler. 1881 de, Gulca da cahil olduğu halde, şimdiki İle ırmağının yukarı kısımları Ruslar tara- ^{201 202}