A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

lardır. Bunun neticesinde Sır havzasındaki ziraat harap oldu ⁴⁰) 1860

yılında 80 yaşında ölen Cankhoca Batıra ait rivayetlerden anlaşıldığına göre Sır Derya (doğrusu onun sol kolu olan Yeni Derya) havzasında Karakalpak köy ve kasabaları, daha 18. inci asrın sonunda bile çoktu. Şimalden, Ruslardan kaçıp Sır Derya havzasına gelerek, oradaki Ka- rakalpakları Khorezme kaçıran oymakların çapullarına iştirak ettiği zaman Cankhoca, 18 yaşında idi. Demek bu vak’a 1 789 yılında olmuştur⁵⁰). Bununla beraber 185 7-1860 yılları arasında bile, Akmescid merkez olmak üzere, Aşağı Sır Derya havzasında 8.000 ev kadar Kazağın. her yıl 24.000 desatina kadar ekin ektikleri, o yıllarda oralarını idare edip, Kazak ekinciliğine dair malûmat toplıyan Asmolowsky ile muavini Yusuf Mayor tarafından tesbit edilmiştir. Bu iki kişi, bundan başka, idare ettikleri Sır Derya vilâyeti Kazaklarının kullandıkları sapanın, pek iptidaî ve sâde olmakla beraber, çevirdiği toprağın altında rutubetin uzun zaman muhafazasına sebebiyet verdiğini, bundan dolayı Kazak sapanıyla sürülen toprağın, Rus sapanıyla sürülen toprağa göre, daha çok mahsul verdiğini kaydetmektedir. 1865 te Başkurt ordusunun ilgasından sonra, Başkurdüstandaki köyünde yaşayıp ölen Yusuf Mayor, Sır havzasından Türkistan Medeniyetini bile kendisiyle birlikte getirmişti. Çocukları arasında Türkistan usulünde bahçecilik ve imaret an’aneleri yaşıyordu ⁵¹).

^4!>) L e v 5 i n, Opisanye Kirgiz-Kayaatskikh Od i Stepey, III, 199, 244, 288