A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Avrupa İstilâsı
Tehlikesinin
önüne Geçmek
Tecrübeleri
Asya kaıasır.m dâhî hükümdarı olan Temür Beğ Bursaya gönderdiği mektupta Yıldırım Bayazıdla « Kayıkçı 1 ürkmen Oğlu » 'diye alay etmişti ^cs) Galiba Osmanlı sülâlesinin kurucusu olan Osmar) Gazinin Radosa kadar deniz korsanlığına iştirak: hakkındaki rivayetler Temür Beğe de malum olmuştur. Her halde bu «Kayıkçı Türkmen» in oğulları İslâm tarihinde o güne kadar misli gö- riilmiyen bir tarzda deniz şehrini (Istanbulu) payitaht edinip denizciliği devlet için esas müdafaa vasıtası olarak kullanmak yoluna girdiler. Bundan.başka yeni uyanmakta olan Avrupaya da yakın olup orasının dilleriyle ve âdetleriyle de tanışan Osmanlı Türkleri arasında, bilhassa bunların İstanbul vejGelibolu gibi deniz şehirlerinde yaşıyanları arasında; İslâm âleminin başına, gelen Avrupa deniz ticareti beliyesinin derinliğini hakkı ile anlıyan adamlar vardı. Bunlardan birisi, Emîr Mehmed ibn Emîr ^Tus^jTel-S^udî rdjha 1 5 8 6 y 111 n d a Amerika keşfine sut yazdığı «Tâ- rîkh-i Hind el-Garbî» adlı • eserinde «Svrupahîâr Bahrimuhitin sırrını buldular. Yeni dünya ve Hindistan derbendlerine malik oldular. Bir kısmı Hürmüz adasında yerleşti. İslâm milletleri coğrafya ilminden ha-

^GS) Şerefeddîn-i Yezdî, Zafernâme (Kalküte basımı), II, 259: oV ıs-*' y

hersiz olduklarından bu Avrupa deniz ticareti istilâsının tehlikesini maalesef takdir edemiyorlar. Elbette bunun akıbeti fena olacaktır. Fakat ba’de harâb-i 1-Basra çe faide» demiş ve Türkiye hükümetini Kızıl Denize, Avrupalıların eline geçmeden önce el koymak için gereken tedbirlerin alınmasına davet etmiştir. Ömer Tâlib isminde diğer birisi bu kitabın telifinden altmış yıl sonra, bu Avrupa keşfiyatına ve deniz ticaretine ait yazdığı mülâhazalarında: «Şimdi Avrupalı Portekiz ve İngilizler yer yüzünün her tarafını öğrenip bütün dünyada gemileri işliyor. Dünyanın bütün mühim iskele, derbend ve limanlarını işgal edi- 3'orlar. Evvelce Hind, Sind ve Çin emtiası Süveşye ve. oradan Mısıra gelir ve bütün dünyaya oradan (yani İslamların elinden) yayılırdı. Şimdi o emtia Portekiz, Ingiliz ve Felemenk gemileriyle Firengistana gidiyor ve oradan dünyaya yayılıyor. Kendilerine lâzım olmıyan emtiayı İstanbula ve sair İslâm devletlerine getirip beş misli fiatla satıyorlar. Bu yüzden mâl-i Qârûna malik oluyorlar. Islâm memleketlerinde altın ve gümüş bu 3'üzden azalmıştır. Osmanlı devleti Yemen taraflarının sevahilini ve oradan geçen ticareti ele geçirmeli. Yoksa daha az bir zaman muattal kalırsak Küffâr-ı Fireng Islâm vilâyetlerini alıp zapte- decektir» diyor ^tî!)). Bu da Süveyş kanalının kazılmasını terğib ediyordu. Osmanlı sultanı İkinci Bayazıd ve oğlu Yavuz Sultan Selim Avru- palılarm Hind denizlerindeki hâkimiyetine karşı en cezri tedbirleri al-

^(Jî)) Bu mülâhazalar Tdrîkh-i Hind el-Garbî'nin Ankara Maarif Kütüphanesinde 10024 numarada bulunan yazma nüshasının 3, 9, 16 ve 19 uncu sayfalarının kenarına yazılmıştır. Merkezi İskenderiye olan Hind baharatı ve Çin emtiası ticaretinin, bu malları bütün Akdeniz sahillerine ve Avrupaya satan Mısır tüccarları için ne kadar büyük servet menbaı olduğunu, İslâm menbalarmdan başka, o zamanın Avrupa kaynaklarından da (bk. meselâ Marko Polo, ed. H. Y u 1 e, third edition, II, London, 1929, s. 390, 438-440) malûmdur. Portekizlilerin Hind ve Malaka sahillerini elde etmeleri neticesinde bu ticaretin ve servetin Afrikayı dolaşarak doğrudan doğruya Avrupaya gitmekte olduğunu, ve bunun âkibetinin İslâm âlemi, bilhassa Mısır ticareti için vahim olacağını osmanlı bahriyelisi Sel- man Reis, 1524 te Mısırı ziyaret eden sadrazam İbrahim Paşaya verdiği raporunda güzelce anlatmış ve bunun önünü almak için lâzım gelen tedbirleri göstererek bir proje takdim etmişti (nüshası Topkapı Sarayında mahfuz olan bu raporu Fevzi Kurdoğlu, Deniz Mecmuası^ N. 335, 1935, s. 67-73 te neşretmiştir). Daha Sultan Selimin kendisi bile, donanmalarını Hindistan kıyılarına sevkedebilmek için Süveyş kanalını açmak fikrini taşımıştır: bu haberi nakleden Netâyic ül-Vuqu^tâi müellifi (I. 81) bundan bu büyük türk hükümdarının ne kadar dûrbin ve ahvali- âlemden ne kadar haberdar olduğunu istidlal etmiştir.