A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Cədvəl 3.2
ETİ-nin mərhələləri və onlar üçün işlərin tərkibi

ETİ-nin mərhələləri	İşin tərkibi
ETİ-i əsasında TT işlənməsi	-Elmi proqnozlaşdırma -Fundamental və axtarış araşdırmalarının nəticələrinin təhlili -Patentləşdirmə sənədlərinin öyrənilməsi -Sifarişçinin tələbinin uçotu
Tədqiqatın istiqamətinin seçilməsi.	-Elmi-texniki informasiyanın toplanılması və öyrənilməsi -Analitik mülahizənin tərtib edilməsi -Patent tədqiqatların aparılması -Qoyulmuş vəzifələrin həlli istiqamətində formalaşdırılması, ETİ-nin TT əsasən aparılması və nisbi qiymətləndirilməsi -Seçilmiş istiqamətin əsaslandırılması və bu məsələlərin həlli üslubları. -ETİ-nin tətbiqindən sonra gözlənilən nəticələrin tərtib olunması (istehsal-nümunə göstəricilərlə) -Yeni məhsulun iqtisadi səmərəliliyinin nisbi qiymətləndirilməsi -Tədqiqatın aparılmasının ümumi metodları - Aralıq hesabatın hazırlanması
Nəzəri və eksprimental tədqiqatlar.	-İşlək gipotizlərin hazırlanması, tədqiqat obyektinin modelinin qurulması, imkanların əsaslandırılması
	-Nəzəri bilikləri təsdiq edən təcürbələrin qoyulması zəruriyyəti və hesablamaların düzgün aparılması üçün konkret parametrlərin alınması
	-Tədqiqatın eksperimental modelinin hazırlanması və modelin hazırlanması (eksprimental nümunələrin maketi), eyni zamanda təcrübədən keçən avadanlıqlar
	-Təcrübələrin aparılması, alınmış nəticələrin təhlili
	-Təcrübələrin nəticələrinin nisbətinin nəzəri tədqiqatlara əsasən götürülməsi
	-Obyektin nəzəri modelinin korrektə edilməsi. -Lazım olarsa əlavə təcrübələrin keçirilməsi
	-Texnika-iqtisadi tədqiqatların aparılması. -Aralıq hesabatın aparılması
Tədqiqatın nəticələrinin qiymətləndirilməsi və zənginləşdirilməsi.	-Əvvəlki mərhələlərdə alınmış nəticələrin əlavə olunması -Qoyulmuş vəzifənin vacibliyinin qiymətləndirilməsi -Konstruktor işlərinin nəticələrinə uyğun təkliflərin işlənməsi -TT-ə əsasən konstruktor işlərinin layihəsinin işlənməsi -Yekun hesabatın hazırlanması -Komissiyada ETİ-nin qəbulu

Biznesin inkişafı üçün vacib məsələlərdən biri strateji planlaşdırmadır. Strateji planlaşdırma və mərhələlər anlayışını elmi şəkildə başa düşmək, əlbəttə, menecerlər üçün çox vacibdir.
Strateji planlaşdırma - bu strateji idarəetmə funksiyalarından biri olan, məqsədləri və onlara nail olmaq yollarının şirkət tərəfindən seçilməsi prosesini özündə birləşdirir. Strateji planlaşdırma özündə bütün idarəetmə qərarlarının əsasını təmin edir. Şirkətin funksiyaları, motivasiya və nəzarət, strateji planlarının ha­zırlanmasına yönəlməlidir. Ümumilikdə, strateji planlaşdırma üstünlüklərindən is­ti­fadə etməyən şirkət, ayrı - ayrı adamlar tərəfindən dəqiq istifadə olunacaq üsulu qiy­mətləndirmə məqsədlərini bildikdən və istiqamətləri müəyyənləşdir­dikdən, korporativ müəssisələrdə istifadə etdikdən sonra prinsipini deyə bi­lərik. Strateji planlaşdırma prosesi şirkətin üzvlərinin idarə olunmasının əsasını təmin edir.
Strateji planlaşdırma sistemi səhmdarlar və menecment şirkəti biznesin istiqamətini müəyyənləşdirməyə və inkişaf tempindən, bazarın qlobal tendensiyalarını müəyyənləşdirir və bütün bunlar başa düşməyə imkanı verir ki, hansı təşkilati struktur dəyişikliyi şirkətdə istifadə olmalıdır ki, o rəqabətə davamlı olsun və nə üçün hansısa alətlər onun üstünlüyünü, onun uğurlu inkişafı üçün lazımlı hesab edilsin.
Son vaxtlaradək strateji planlaşdırmadan, yalnız böyük beynəlxalq kon­sern­lər istifadə edirdilər. Lakin sorğular göstərir ki, vəziyyət getdikcə dəyişməyə başladı, orta biznesi təmsil edən şirkətlər də daha çox strateji planlaşdırma məsələləri ilə məşğul olmağa başladılar.
Strateji planlaşdırma prosesi ayrıca götürülmüş şirkətdə bir neçə mərhələdən ibarətdir:
1. Missiya və şirkətin məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi.
2. Şirkətin güclü və zəif tərəflərin təhlilini özündə birləşdirən məlumat­ların toplanmasının təhlil mühiti, onun potensial imkanlarının, eləcə də mövcud xarici və daxili informasiya əsası.
3. Strategiyanın seçimi;
4. Strategiyanın həyata keçrilməsi;
5. Yerinə yetirilməsinə nəzarət və qiymətləndirilməsi.
Bir məsələni də unutmaq olmaz, 3 (üç) yanaşma prinspi mövcuddur və bu üç yanaşma prinsiplərinin formalaşma matrisaları var və bunlar aşağıdakılardır:
1. Cədvəl yanaşma, onun tərkibində müxtəlif şəkildə göstərilən parametrlərin əhəmiyyəti olan halda bu parametrlərə meydanda təsir etdikcə artır. Bu zaman portfelin təhlili sağ alt və sol üst künc tərəfindən aparılır.
2. Koordinat yanaşma, onun nəzdində nə qədər aralandıqdan kəsişmə nöqtələrinin koordinatlarının şəklini dəyişdirir, parametrlərin əhəmiyyəti artır. Portfelin təhlili sağ üst və sol alt əsas olan burada aparılır.
3. Məntiqin yürüş etdiyi zaman sol yuxarı və aşağı küncündən sağ tərəfindən, portfelin təhlili aparılır. Belə yanaşma beynəlxalq təcrübədə ən çox istifadə olunandır.
Ətraf mühitin təhlilinin həyata keçirilməsində istifadə olunan strateji təhlil zəruridir, çünki onun əsasında qiymətləndirilmə müəyyənləşir və şirkətin cari vəziyyəti barədə informasiya almaq mümkün olur və sonradan isə bazarda onun nəticəsi özünü göstərir.
Ətraf mühitin strateji təhlili onun 3 (üç) tərkib hissəsini öyrənilməsini nəzərdə tutur:

1. 
   Xarici mühiti;
   
2. 
   Bilavasitə ətrafı;
   
3. 
   Təşkilatın daxili mühitini.
   

Xarici mühitin təhlili iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsi və idarəetmə vacib elementi olmaqla, siyasi proseslərin və ehtiyatların cəmiyyətin təşkili üçün vacib olan, sosial və mədəni təsirin öyrənilməsinə daxildir, təbii mühitin, cəmiyyətin, elmi-texniki və texnoloji inkişafın, infrastrukturun və s.
Ətraf bilavasitə aşağıdakı əsas komponentlər: İşçi qüvvəsi bazarı, təchizatçılar, rəqiblər, alıcılar üzrə təhlil edilir. Daxili mühitin təhlili həmin imkanları açır - potensialını rəqabət mübarizəsində öz məqsədlərinə nail olmaq prosesində şirkət tərəfindən inkişafa ümid edə bilər. Daxili mühit üzrə aşağıdakı istiqamətləri bilmək lazımdır:
- Kadrlar, onların potensialı, peşəkarlığı, şirkətin maraqları və s. məsələlər təhlil edilir;
- İdarəetmənin təşkili;
- Təşkilati, əməliyyat və texnika və texnalogiyaların xüsusiyyətləri daxil olmaqla, istehsalat və elmi tədqiqatlar və işləmələr;
- Şirkətdə maliyyə;
- Marketinq;
- Təşkilati mədəniyyət;
- Strategiyanın seçimi.
Seçilmiş və həyata keçirilən strategiyanın qiymətləndirilməsi sualına cavab tapmaq olar. Biznesin inkişaf strategiyasına uyğun seçilmiş strategiya şirkəti öz məqsədlərinə nail olunmasına gətirib çıxaracaq? Əgər şirkətin strategiyası məqsədlərinə uyğundursa, onda gələcəkdə onun qiymətləndirilməsi aşağıdakı istiqamətlər üzrə aparılmalıdır:
- Mühazirədən tələblərinə və vəziyyətinə uyğun seçdiyi strategiya;
- Potensialına və imkanlarına uyğun şirkətin seçdiyi strategiyanı hazırlayıb;
- Məqbul risk strategiyasını nəzərdə tutaraq.
Nəticələr strategiyanın həyata keçirilməsi və əks - əlaqə sisteminin köməyi ilə nəzarətin həyata keçirilməsi əsasında şirkətin fəaliyyəti qiymətləndirilir, bu zaman işin gedişində əvvəlki mərhələdən fərqlənən dəyişikliklər baş verə bilər. Bu baxımdan, tanınmış alim İ.Ansoff "Strateji idarəetmə" kitabında strateji nəzarətin aşağıdakı prinsiplərini qeyd etmişdir:
1. Bəzi hesablamaların qeyri-müəyyənlik səbəbindən strateji layihə işə asanlıqla çevrilə bilər. Buna yol vermək olmaz, xərclər planlaşdırılmış nəticələrə səbəb olmalıdır. Lakin istehsalat nəzarətinin adi təcrübədən fərqli olaraq diqqəti xərclərin ödənilmə müddətinə deyil, büdcəsindəki nəzarətlə məşğul olmalıdır.
2. Hər nəzarət nöqtəsində yeni məhsulun həyat tsikli ərzində xərclərin ödənilməsinə qiymət vermək lazımdır. Nə qədər ki, özünü ödəmə müddəti əsasında yoxlama səviyyəsi çoxdur, layihənin həyata keçirilməsini davam et­dirmək lazımdır. Əgər, bu səviyyədən aşağı olarsa, o cümlədən, layihənin da­yandırılması, digər imkanları da nəzərdən keçirmək lazımdır.
Biznesin inkişaf strategiyasının planlaşdırılması prosesində ali rəhbərliyin funksiyaları:
1. Mühitin dərindən öyrənilməsinin vəziyyəti, məqsəd və strategiyaların hazırlanması vacibdir. Müəyyən məqsədlərin tam aydınlaşdırılması, mahiyyəti və mənası, strategiyalarının və ideyalarının daha geniş çatdırılması məqsədilə şirkətin əməkdaşlarından istifadə.
2. Mövcud bir şirkətin ehtiyatlarından istifadənin səmərəliliyinə əsaslanan qərarların qəbul edilməsi.
3. Təşkilati struktur haqqında qərar.
4. Şirkətdə keçirilməsi zəruri olan dəyişikliklər.
5. Strategiyanın yerinə yetirilməsi planınına yenidən baxılması nəzərdə tutulmamış hallar yarandıqda.


IV FƏSİL.