A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

13.5. Strateji planın strukturlaşdırılması
metodikası
Əsas uzunmüddətli məqsədləri və şirkətin bu məqsədlərə nail olması üçün zəruri ehtiyyatların hərəkəti və ayrılması müəyyən srtateji istiqamətdə hərəkəti təsdiq məqsədləri müəyyən edir. Strategiyanın müəyyənləşdirilməsi, strateji planlaşdırma fəaliyyətin məqbul istiqamətinin səmərəliliyin əsas tələbidir və burada strateji alternativdə risk məqbul səviyyədə, şirkətin mövcud imkanları və ehtiyyatları ilə nisbətdə müəyyən edilir. Nəticədə, şirkətin strategiyasının formalaşdırılması üçün üç suala cavab təmin edilməlidir:
- İnkişaf etdirilməli iqtisadi fəaliyyət hansılardır?
- İnvestisiya ehtiyacları və mövcud ehtiyatlar hansılardır?
- Seçilmiş sahələrdə mümkün yekunlar hansılardır?
İndi isə gəlin biznesin inkişaf strategiyasının bir neçə fərqləndirici xüsusiyyətlərini vurğulayaq:
1. Strateji proses dərhal təsir eləmir. Adətən ümumi sahələrin yaradılması ilə bitir, strateji proses şirkətin mövqelərinin möhkəmlənməsini və artırılmasını təmin edir;
2. Düşünülmüş hansısa formul əsasında biznesin inkişaf strategiyası, strateji layihələrin axtarış üsullarını inkişaf etdirmək üçün istifadə olunmalıdır. Strategiyanın rolu ondan ibarətdir ki, bütün diqqət müəyyən sahələrin ya imkanların axtarışında olsun və ya strategiya da bütün digər imkanlar kimi kənara atılsın;
3. Hadisələr yalnız real inkişaf istiqaməti kimi dəyərləndirilməlidir. Bu strategiya üçün ehtiyac təşkilatın istənilən inkişafına səbəb olacaq;
4. Biznesin inkişaf strategiyalarının hazırlanması zamanı bütün imkanlar açılacaq və layihənin tərtibi zamanı bütün imkanları qabaqcadan bilmək olmaz. Ona görə də, müxtəlif alternativlər haqqında yüksək ümumiləşdirilmiş natamam və qeyri-dəqiq informasiya istifadə etmək olar;
5. Daha dəqiq məlumat əldə edərkən, ilkin strategiyanın əsaslı olduğu şübhə altına alına bilər. Ona görə dəqiqləşdirmək üçün əlaqə saxlanılması vacibdir.
Strategiyanın həyata keçirilməsi prosesi iki əsas mərhələdə olur:
a) strateji planlaşdırma prosesi – strategiyaların seçilməsi istehsalı baş­la­yır və funksional strategiyaların, fərdi layihələr ilə bitən strategiyaların inkişafı;
b) strateji idarəetmə prosesi – zamanla strategiyanın həyata keçirilməsi işığında strategiyanın yeni tərtibatda və yeni halların olması.
Strateji planlaşdırma prosesi sistemli, məntiqi və rasional təfəkkürə əsaslanan prosesdir. Eyni zamanda, bu, proqnozlaşdırılması, tədqiqatlar əsasında hesablanması və alternativin seçim sənətidir .
Biznes strategiyası iyerarxiya prinsipi üzrə qurulmalıdır. Bu zaman stra­tegiyaların səviyyələri, kompleksliyi, onların inteqrasiyası şirkətin ölçüsündən və növündən asılı olaraq çox müxtəlif səviy­yələrdə olur:
- sadə təşkilati siyasət;
- mürəkkəb təşkilati siyasət ola bilər.
Şirkətin strateji planının növbəti mərhələsini müəyyən etmək üçün strateji planının konseptual modeli aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Mühitin təhlili:
a) xarici mühit;
b) daxili imkanları.
2. Müəssisənin siyasətinin müəyyənləşdirilməsi, formalaşdırılması və alternativ seçim:
a) marketinq strategiyası;
b) maliyyə strategiyası;
c) R & D strategiyası;
ç) istehsal strategiyası;
d) sosial strategiya;
e) təşkilati dəyişiklik strategiyası;
ə) ekoloji strategiya.
Şirkətin strateji planının hazırlanmasının təklifi "şirkətin inkişafının strateji planı" adlandırılır və adətən, aşağıdakılar önəmlidir:
- şirkətin məqsədi və vəzifələri;
- şirkətin cari fəaliyyəti və uzunmüddətli vəzifələri;
- şirkətin (baza strategiyası, əsas strateji alternativlər) strategiyası;
- funksional strategiya;
- daha əhəmiyyətli olan layihələr;
- əməliyyatların xarici təsviri;
- investisiyaların və ehtiyyatların bölüşdürülməsi;
- gözlənilməzliklərin planlaşdırılması.
Bura digər əlavələri etmək olar. Aparılacaq hesablamalar, təqdim ediləcək arayışlar və digər işgüzar sənədlər:
- məhsul qrupları üzrə illik satışın həcmi;
- illik mənfəət və zərər bölgüsü;
- satış həcminin bölgüsü ilə əlaqədar olaraq illik ixrac;
- məhsul və bazar payında müəyyən dəyişikliklər;
- illik kapital məsrəfləri proqramı;
- illik pul axını;
- ilin sonuna olan balans;
-aparılmış siyasətin nəailiyyətləri.
Aparılmış təhlillər onu göstərir ki, biznesin inkişaf strategiyasının plan­laş­dırması istiqamətində qərb şirkətlərinin təcrübəsi göstərir ki, sayı və məz­munu mərhələdən aslı olaraq, strateji planın hazırlanması, eləcə də onun öz forması əhəmiyyətli ola bilər və bu, onların arasında əsas olan bir çox amillərdən asılıdır:
1. Şirkətin mülkiyyət formasından;
2. Şirkətin (ixtisaslaşdırılmış və çoxşaxəlidir) tipindən;
3. Şirkətin filiallarından;
4. Şirkətin (böyük, orta və kiçik) ölçüsündən.
Eynilə bir üfüqi strateji planlaşdırma yoxdur. 10 illik planlaşdırmadan avropalılar, beş illik planlaşdırmadan amerikalılar, üç illik planlaşdırmadan yaponlar daha çox istifadə edirlər.
Biznesin inkişaf strategiyasının planlaşdırılmasının ən mühüm qərarların­dan biri təşkilatın misiyasının seçimdir. Təşkilatın əsas ümumi məqsədi kimi missiyası, bütün başqa məqsədlər onun həyata keçirilməsi üçün seçilməlidir. Missiyanın əhəmiyyətini şişirtmək mümkün deyil. Hazırlanan məqsədə uyğun idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi prosesi bütün meyarlara uyğun qismdə çıxış edməlidir. İnkişafın hədəfləri bütün sonrakı idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün müxtəlif meyarlara əsasən xidmət etməlidir. Liderlər şirkətin əsas məqsədini bilmirlərsə, onlar ən yaxşı alternativin seçilməsi üçün məntiqi başlanğıc nöqtəsini tapmalıdırlar. Missiya şirkətin statusunun ətraflı istiqamə­tini və inkişafını müxtəlif səviyyələrdə, məqsədlərin və strategiyaların müəyyən edil­məsini təmin edir. Missiyanın formalaşdırılması özündə aşağıdakıları birləşdirir:
- şirkət müəyyən edilmiş hansı sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olur;
- xarici mühitin təsiri altında iş prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi;
- şirkətin etik mədəniyyəti.
Şirkətin missiyası gələcəkdə də səmərəli olanlarla iş birliyi yaratmaqla is­tehlakçıların və onların məmunluğunu və əsas ehtiyaclarını tə­min etmək olacaqdır. Tez - tez şirkət rəhbərləri hesab edirlər ki, onların əsas mis­siyası, mənfəət əldə etməkdir. Doğrudan da, hansısa daxili tələbatı ödə­məklə hansısa şirkət nəticə etibarilə, yaşaya bilər (lakin yalnız işləyərək).
Kateqoriya dəyərlərinin daha yaxşı məqsədləri və tipləri aşağıda göstə­rilmişdir (cədvəl 13.1).