A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Cədvəl 5.2
Qeyri - sabit mühitdə şirkətin inkişafı

Mərhələlər- xaraktaristi­kalar	1900-cı il sabitlik	1930-cu il problemlərə reaksiya	1950-1970- öncədən reaksiya	1980-2000 araşdırmalar		2010-2015 yaradıcılıq
Hadisələrin adət halının alması	Adət	Təcrübənin ekstrapolasiya sahəsində	Gözlənilməz, lakin keçmiş nümunənin olması			Gözlənilməz və tam yeni
Dəyişikliklərin sürəti	Şirkətin reaksiyasından daha ləng	Şirkətin reaksiyası ilə müqaisədə		Firmanın reaksiyasından daha cəld
Gələcəyin aydınlığı	Keçmişlə eyni halda	Extrapolasiya yolu ilə	Gözlənilən ciddi problemlər və digər real imkanlar			Zəif siqnallara əsasən öncədən görmə
					Gözlənilməz dəyişiklər
Qeyri-sabitlik şkalası	1	2	3	4		5

Yuxarıdakı cədvəldə dəyişiklik tempi ilə tanışlıq və gələcək proqnozlaşdırılma dinamikası verilmiş və burada qeyri-sabitliyin xüsusiyyətləri baxımından məsələlərin ardıcıllığına nəzər yetirsək, təsəvürümüzdə inkişaf etmiş hansısa ölkənin biznes mühitinin qeyri - sabitliyini yaratsaq, görərik ki, XX əsrdə iqtisadi artımın bir neçə ardıcıl aktual mərhələləri keçirilmişdir. 50-ci illərin erkən dövrünün təcrübəsi gələcəkdə biznesin inkişaf strategiyası üçün bir dəyərli bələdçi rolunu oynaya bilər. Tanış hallarda tanınması şirkətlərin təcrübəsində müqayisə apardığımızda, şirkətin aydın gələcəyini görmək mümkün idi. Dəyişikliklər üçün düşüncəli strategiyalar hazırlamaq o dövr üçün kifayət qədər ləngidi, çünki o dövrdə kəskin ehtiyaclar yox idi.
Lakin 50-ci illərdən dəyişikliklər artıq eyni tendensiyalar ilə bağlı olmağa başladı və bütün bu tendensiyaları sonradan az da olsa proqnoz­laşdır­maq mümkün oldu. 80-90-cı illərdə tendensiyaları proseslərin təhlili əsasında proqnozlaşdırmaq mümkün olurdu, lakin görünən şərtlərin mürəkkəbliyi çoxlu gizli məqamları özündə saxlayırdı ki, bu da sizin özünüzə strateji sürpriz kimi möhkəm maraqlarınıza zərbə vura bilərdi.
Cədvəldə bizə təqdim olunan qeyri-sabitlik şəraitində ardıcıl artım prosesinin izahı verilmişdir və bu ABŞ üçün orta vəziyyəti təmsil edir desək yanılmarıq. Belə orta vəziyyət müxtəlif ölkələrdə qeyri - bərabər inkişaf tempini dəyişdi. Əvvəldə apardığımız təhlillərdə qeyd olunduğu kimi, postindustrial qeyri-sabitlik Amerika Birləşmiş Ştatlarında 50-ci illərin ortalarında meydana çıxdı və sonralar Qərbi Avropaya yayılmağa başladı. Avropada yalnız Qərbi Almaniya 70-ci illərin sonunda, sürətli inkişafa nail oldu və bu səmimi bir "möcüzə artım" idi. Yaponiyada isə postindustrial sabitlik şəraitində güclü inkişaf təzahürü yalnız 1982-ci ildə aydın görünməyə başladı.
Bu baxımdan, sırf praktiki səbəblər əsasında hər şirkət gləcəkdə gözlənilən dəyişikliklərin nə cür qiymətləndirildiyini bilmirdi. Göstərilən 1-dən 5 dəyəri ilə miqyasında istifadə olnması aşağıdakı kimi qiymətləndirilə bilər:
1. Sizin hansısa ideya, növbəti 5-7 il ərzində ən sabit olacaq şirkətin şərtlərinin müəyyən edilməsidir;
2. Fəzada qurulmuş masadan istifadə edərək, hadisələrlə tanışlıq, gələcəkdə dəyişiklik və proqnozlaşdırılma tempinin seçilməsi səviyyə üçün şərait müəyyən edir. Bu üç xüsusiyyəti birləşdirən, bir diaqrama gözləmə nöqteyi - nəzərindən sabitlik və inkişafı cəlb edir;
3. Şaquli tərəfindən yarısında bölünənin bununla müəyyən orta səviyyədə miqyaslı sabitlik və inkişaf cədvəl əsasında ümumilikdə bitmiş hesab oluna bilər.
Müəllif dünyanın böyük bir qrup şirkətlərin rəhbərlərinin gələcək strategiyaya əsasən dəyişkənliyini müəyyən etmək üçün, müxtəlif təkliflər verməklə yanaşı təhlillər aparmışdır.
Bu baxımdan, digər qruplarda əldə edilən nəticələr göstərilməklə problemə nəzarət hər qrupun qarşısında müəyyən təsəvvürlərə uyğun canlana bilər.
Buna görə də, fəaliyyət göstərən şirkətlər yalnız qeyri-məyyənlik səviy­yəsində sonrakı illər ərzində mikro və makro səviyyələrdə 3-5 və ya 4-5 ərzindən onlarla bəzi fikirlərdə yekdil ola bilsə də bəzi məsələlərdə fərdi qaydada fəaliyyət göstərirdi. Aşağıdakı cədvəldə göstərildiyi kimi, şirkətdə tez - tez təcrübələri qoymaqla, davamlılığı azaltmağa şərait yaradır və bu, o deməkdir ki, dəyişiklik möhkəmliyə cavab verə bilər və bu baxımdan, daha sürətli olacaq ehtimalı var və şirkətin hadisələri yalnız qismən təxmin etmək imkanı olur.
Menecmentə əsaslanaraq qeyri - sabitlik zamanı idarəetmə üsullarının səviyyələrində dəyişikliklər aparmaq, ətraf mühiti yeniliklərlə zənginləş­dir­məklə, mürəkkəbliyi saxlamaqla, getdikcə gözlənilməz hadisələri şirkətdə tən­zimləyə bilər. Birdən-birə daha mürəkkəb və gələcək ola bilər, sistem daha ardıcıl olmaqla əvvəlkini tamamlayır və bu baxımdan, müvafiq olaraq çətinləş­dirir.
Biznesin inkişaf strategiyasını müəyyən edən zaman fəzada qurulmuş masa üzərində qeyri - sabitlik artan səviyyədə hesablanır, ardıcıl sistem hadisələr və daha az proqnozlaşdırıla bilən hadisələrin gələcəkdə artırılması göstərilə bilər.
Apardığımız təhlil “Management Systems Evolution” üzərində qurulmuş, müasir tələblərə cavab verir və bu baxımdan, bizim üçün önəmlidir (cədvəl 5.3).