A zərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti Niyazi Əlikram oğlu Həsənov Bİznesin strateji İdarə ediLMƏSİ (Dərslik)

Sxem 11.2

Göstəricilərin tarazlaşdırılmış sisteminin modeli

Maliyyə komponenti

Səhmdarların uzunmüddətli qiymətləndirilməsi




Gəlirlərin artımı

İstehsal

Müştəri komponenti

Qiymət

Keyfiyyət

Zaman

Funksionallıq

Brend




Partnyorluq

Daxili proseslərin tərkibi

Sosial proseslərin idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi

Müştərilərin idarəedilməsi

Əməliyyatların idarəedilməsi

İnnovasiyaların idarə edilməsi

Təhsil və inkişaf komponenti

İnsan kapitalı

Müəssisənin kapitalı




İnformasiya kapitalı



Nəhayət, daxili proseslərin həyata keçirilməsini dəstəkləyən qeyri-maddi aktivlər biznesin inkişaf strategiyası üçün əsas formada təqdim olunur.

11.2. Biznesin inkişaf strategiyasında missiya
Zirvəyə gedən yol, əlbəttə, şirkətin missiyasından başlanır və bu elə bir məqsədə çatmaq nöqtəsidir ki, şirkətin və ya yerin mövcudluğunu hədəfin ümumi korporativ arxitekturada istiqamətlənmiş biznesi müəyyən edir. Missiyanın əsas dəyərləri və onu həyata keçirənlər, bütün fəaliyyəti boyunca kifayət qədər sabit qalır. Konsepsiyaya əsaslanaraq şirkətin gələcəyinin inkişaf layihəsi tərtib olunur və fəaliyyətin istiqaməti aydın müəyyən edilir.

Bu, işçilərin vəziyyətini yüngülləşdirir və vəziyyəti anlamağa kömək edir, yəni onlar nəyi və necə etməlidirlər ki, strategiyanın həyata keçrilməsi daha səmərəli olsun. Bundan başqa, konsepsiya şirkətin hərəkətini nizamlayır, missiyaya uyğun strategiyanın dinamikasına nəzarət edir və əsas dəyərlərin sabitliyindən əminlik yaradır, fəaliyyətin növbəti pillələrini tənzimləyir. Biznesin inkişaf strategiyasının bütün fəaliyyəti zaman çərçivəsində işləyir və inkişaf edir. Xarici mühitin dəyişən şərtlərinə cavab vermək üçün daxili imkanları daha səmərəli səfərbər etmək tələb olunur.

SX üçün şirkətlərin əksəriyyəti artıq öz missiyasına uyğun olan xəyalı xülasə edir. Əlbəttə, hamısı fəaliyyət növündən və hədəflərdən asılı olaraq fərqlənir, lakin bir qədər ümumi vəziyyətlər mövcuddur ki, anlayışları xarakterizə etməyə imkan verir:

Əgər ümumu şəkildə missiyanı xarakterizə etsək, belə nəticəyə gələ bilərik ki, şirkətlərin yaranmasının hədəfi onun məsələlərini və əsas dəyərlərini izah edən qısa, aydın xülasə edilmiş daxili sənəddir ki, şirkətdə hər bir əməkdaşın fəaliyyət istiqaməti təyin edilir. Missiya, həmçinin, yaratdığı və təklif edilən məhsula və ya xidmətə görə üsullarının istehlak dəyərinin təklifini müəyyən etməli və müştərilərinə təklif etməlidir. Missiya daxili uyğunluğa malikdir. Aşağıda iki tamamilə müxtəlif şirkətlərin missiyalarından misallar gətirərək təhlil etmək olar..

“SƏN” şirkətinin missiyasının hazırlanması və çiçəklənmə dövrünün yeni korporativ konsepsiyasının həyata keçirilməsi öz hədəfini ifadə edir. Bizim missiyamız üçü bir-birindən asılı hissədən ibarətdir. Onun Məhsulu Qarabağdan süd xammalından istifadə edərək, təbii yüksəkkeyfiyyətli dondurmanın geniş çeşidini istehsal edir, qablaşdırır, bölür və satır. İqtisadi səmərəliliyi isə ondan ibarətdir ki, gəlirliliyin artması üçün möhkəm maliyyə bazası əsasında hərəkət edir, səhmdarlar üçün dəyərin artımını yaradır və əməkdaşları üçün isə karyeralarının artmasına və maliyyə mükafatının imkanlarının genişlənməsinə səbəb olur.

Cəmiyyətin isə bundan mənfəəti ondan ibarət olur ki, “SƏN” şirkəti bizne­sin mərkəzi rolunda cəmiyyətin strukturunda inkişaf rolunu oynayır və cə­miyyətin inkişafının keyfiyyətinin artmasının yeni üsullarına təşəbbüs göstərir.

Bu proseslər yerli, milli və beynəlxalq miqyaslarda baş verir.

Misal üçün deyək ki, azərbaycanlıların möhtəşəm şəhəri olan Bakının missiyası ondan ibarətdir ki, keyfiyyətli ictimai xidmətlərin verilməsini təmin etmək, təhlükəsizlik parametrlərini daha da yüksəltmək, sakinlər üçün sağlamlıq və digər yaşayış keyfiyyətlərni daha da yaxşılaşdırmaq önəmlidir. Çünki, şəhər cəmiyyətin ehtiyaclarını müəyyən edir, onları təmin etməyə çalışır və bunlar SX-də öz əksini tapmalıdır:

1. Yaradaraq və səmərəli əməkdaşlıqları dəstəkləyərək;

2. Cəlb edərək və peşəkar əsaslandırılmış əməkdaşları saxlayaraq;

3. Strategiyadan biznesin planlaşdırmasında istifadə edərək.

SX qurulmuş xəyalların qısa, aydın xülasə edilmiş daxili sənədidir, hansı ki, tarazlığı müəyyən edir və şirkətin hədəfinin üç ildən on ilə qədər müddətini müəyyən edə bilər. Xəyal xarici uyğunluğa da malikdir və bazarda fokuslanmış formada olmalıdır. O, məsələyə məcazi olaraq "aydın" cavab verir, yəni, hansı şirkət öz fəaliyyətini onu əhatə edən dünyanın gözləri ilə görmək istəyir. Azərbaycanlıların gözü olan Bakı şəhərinin xəyalı mükəmməlliyin nümunəsi olacaq, çünki bütün şirkətlər öz maraqlarının mərkəzində şəhər sakinlərini və onun qonaqlarını görür.

SX-də yüksəkixtisaslı əlaqədar mütəxəssislərin göstərdikləri hər cür xidmətlərə mütləq müvafiq dəyərlər verilməlidir. Biz həyati əhəmiyyətli iqtisa­di fəaliyyətə o vaxt nail olacağıq ki, Bakı şəhərinə dünya bazarında rəqabət üs­tünlüyünü təmin edə biləcək xüsusi imic verilə bilər. Ümumilikdə və­təndaşlarla və biznes mühiti ilə əməkdaşlıq etmək lazımdır ki, Bakı həyat, iş və istirahət üçün nümunəvi şəhərə çevrilsin.

Belə məqamlarda maliyyə xidmətləri göstərən şirkətlərin xəyalı bir başqa olur. Müştərilərlə qüsursuz əlaqələrə yönəldilmiş maliyyə xidməti sahəsində hörmətli lider olmaq arzusu müştərilərin ehtiyaclarının və belə maliyyə nəticələrinin təmin edilməsidir. Xəyal və missiya ümumi məqsədləri və şirkətin fəaliyyət istiqamətlərini qurur. Bu, səhmdarlara, müştərilərə və əmək­daşlara, ümumiyyətlə, hamıya başa düşməyə yardım edir ki, onların şirkətinin missiyası nədir və onlar nə­yə nail olmaq istəyir.

Lakin, belə yanaşmanın az təsirediciliyi hamıya məlumdur, onları gün­dəlik fəaliyyətdə əldə rəhbər tutmaq olar. O halda ki, ehtiyatların yerləş­diril­məsi haqqında operativ qərarların qəbul edilməsi lazım gəlirsə, onda missiya və konsepsiya yalnız hərəkətlərə rəhbərlik edir və şirkətin hədəflərinin nailiyyətinin əldə edil­məsi və biznesin inkişaf strategiyasına qoyulmuş məsələlərin həlli üçün əsas qərar­lar verilir.

Biznesin inkişafı üçün strategiyanın hazırlanması və bütün məsələlər əsa­sında SX-nin hazırlanması barədə iqtisadi ədəbiyyatlarda müxtəlif yanaşmalar möv­cuddur. Nəzəriyyə və təcrübəyə əsaslananları biznesin inkişafında strate­gi­yanın hazırlaması üçün öz modellərini təklif etmirlər. İndiyə qədər belə yanaş­manın hətta iki təyini haqqında ümumi fikirə gəlməmişlər.

Bir halda ki, strateji xəritələr və göstəricilərin tarazlaşdırılmış sistemi strategiyanın istənilən izahı üçün universal ola bilər. Görkəmli alim Maykl Porter tərəfindən strategiya sahəsində ilk kəşf edənin təklif etdiyi yanaşmaya əsas­lansaq görərik ki, Porter iddia edir ki, biznesin inkişafı üçün hazırlanmış strategi­ya bu fəaliyyətin növlərinin seçilməsidir ki, şirkət bazarda möhkəm rəqabət üs­tünlüyünü yaradır, mükəmməlliyə nail ola bilir.

Təklif edilən bu mexanizm daha qiymətli istehlak mallarının müştərilərə tək­lifinin nə qədər əhəmiyyət kəsb etdiyinə görə, daha aşağı dəyərlər­lər­lə rəqabətdə müqayisə edilə bilər. Aparılmış müəyyən tədqiqatların nəticə­lərinə görə dərəcələrə ayırma fəaliyyətin növünün seçimi kimi yaranır, həm də alınmış nəticələrə əsaslanır. Çalışıb belə strategiyaların konkret nümunələri or­taya çıxarılır ki, təklif olunması üçün şirkətin seçimi istehlak təkliflərini müş­tərilərlə müzakirə etsin.

Beləliklə, yüksək səviyyəli biznesin özünün istiqamətlərinin qısa təsvi­rinə malik olması, missiyalar, xəyallar və strategiyalar əsasında strateji xəritə­nin hazırlamasına başlaya bilməsi və şirkətin hər bir əməkdaşına strateji hə­dəf­ləri və məsələləri aydın və yaxın edəcək, həmçinin, onların nailiyyəti üçün qərar yol­ları aydınlaşacaq. Maliyyə məsələlərini təşkil edən strateji xəritəsindən baş­la­yaraq, sonradan müştəriyə, daxili təşkiletmə amillər əsasında əldə edilən təhsil inkişaf digər məsələlərin ardıcıllıqla təhlili üçün lazımdır.

Göstəricilərin tarazlaşdırılmış sistemi bu, təsvir edilən davamlılıq mərhələsidir və dəyərin məntiqi mənası nədir və necə yaranır məsələsini təxminən belə izah etmək olar:

- SX-də maliyyə təşkil edən biznesin inkişafı strategiyası əsasında mübarizə edən gücləri tarazlaşdırır, uzunmüddətli və ya qısamüddətli nəticələr göstərir. Göstəricilərin tarazlaşdırılmış sistemi şirkətlər üçün son məqsəd kimi maliyyəni təşkil edərək, təqdim edir və 4 maksimal mümkün olan gəlirlərin alınmasına nail olur. Məhsuldarlığın maliyyə göstəriciləri bax, onu göstəririr və şirkətin bu strategiyasının yekun rəqəmlərinin yaxşılaşmasına imkan yaradır. Maliyyə vəsaitlərinin hədəfləri, adətən, gəlirliliyin artımına uyğundur və əsas göstəricisi hesab olunur (sxem 11.3).