A21 Avezbayev S



Yüklə 3,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/133
tarix18.11.2023
ölçüsü3,61 Mb.
#133150
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   133
Avezbayev S, Volkov S.N. Yer tuzishni loyihalash

Tayyorgarlik ishlari z ichiga mavjud yer egaliklari va yerdan 
foydalanishlarni tahlil qilishni, kamchiliklarni, uiarning ishlab 
chiqarishga va yerdan foydalanishga ta'sirini, ularni tugatish 
imkoniyatlarini aniqlashni oladi. 
X jaliklarning iqtisodiy k rsatkichiarini. ixtisoslikUirini, kela-
jakdagi rivojlanishlarini hisobga oiib, ularning maydonlarini, yer 
turlari tarkibini, joylashishini, ixchamiigini va shakllarini, chega-
ralari joylashishini va shu kabilarni bahoiash, yer egaiiklari, 
yerdan foydalanishiar kamchiliklari mavjudligiga bo liq xarajatlar 
va zararlar miqdorini helgilash zarur b iadi. 
Kamchiliklarni tugatish ularning ta'sirini tugatish yoki ka-
maytirishdan, yerdan foydalanishning tur unligini kuchaytirish-
dan iborat b ladi. X jaliklar yer maydonidagi kamchiiikiarni tu-
gatish quyidagi asosiy y llar bilan amalga oshiriladi: 
— x jaliklarning maydoni va sifati bir xil yerlarini almash-
tirish; 
— maydonlar va sifati har xil yerlarni almashtirish; 
— bir x jalik yerini boshqa x jaiikta olib berish; 
—• x jaliklarni qayta tashkil qilish. 
Bu ishlarni bajarish jarayonida x jaliklarning va boshqa man-
faatdor tashkilot va korxonalarning istak va takliftari hisobga olinadi. 
Ammo bu usullar hamma vaqt ham masalani t la yechish 
imkoniyatini bermaydi. Ular x jalikda ichki yer tuzish usullari 
(yerlarni transformatsiyalash, har xil intensiviik darajasiga ega al-
mashlab ekishlarni joriy etish, x jalik markazlarini surish, x ja-
iikning ichki ixtisoslashishini zgartirish \a boshq.) bilan t ldiri-
iishi mumkin. 
102 



Kutilgan natijaga erishish uchun x jalik yer maydonining 
yerdan foydalanishni tashkil qilish talablariga javob berishini, yer 
maydonini zgartirish zarurligini k rsatuvchi dalillarni, x jalik 
yer maydonidagi kamchiliklar keltirayotgan zarar mjiqdorini 
aniqlash kerak. 
Loyihani asoslash yerdan foydalanishga kiritiladigan zgarish-
larning iqtisodiy samaradorligini aniqlash va asoslashni, rjiudud va 
ishlab chiqarishning zaro mosligini rnatish b yicha liisob-ki-
toblarni z ichiga oladi. 
Loyiha iqtisodiy asoslangan boiishi kerak. Tavsiya etilayot-
gan tadbirlarning samaradorliklarini aniqlash kerak. Iqtisodiy 
samaradorlikni hisoblashda natijalarga ta'sir qiladigan, kamchi-
liklarning tugatilishiga bo liq boigan barcha mavjud va kelib 
chiqadigan ahamiyatli aloqalarni chuqur tahlil qilish va t la 
hisobga olish kerak boiadi. Faqat eng aniq seziladi;gan — 
transport xarajatlarining kamayishini hisoblash bilan cheklanib 
qolmaslik kerak. i 
Tavsiya etilayotgan yechimlar yetarli darajada isuionchli 
boiishi uchun quyidagi k rsatkichlarni aniqlash va hisoblash ke-
rak: 
— uchastkalarning uzoqligi sababli y qotiladigan mahsuldor-
lik va ularni x jalik markazlariga yaqinlashtirilganda urJing ka-
mayishi; i 
— uzoqdagi uchastkalardan oiinadigan mahsulotlardan tpia 
foydalanish imkoniyati y qligidan kelib chiqadigan zararlar va 
ularni x jalik markaziga yaqinlatishda olinadigavi q shimcha 
mahsulot miqdori; 
— texnikadan unumsiz foydalanilishi bilan bo liq xarajatlar v a 
kamchiliklar tugatilgandan keyin ularning kamayish miqdori; 
— yer egaliklarini va yerdan foydalanishlarni tartibga solish 
natijasida hududni x jaliklarda ichki tashkil etishning yaxshila-
nishi natijasida xarajatlarning kamayishi; 
— uzoqdagi uchastkalardan foydalanish xaiajatlari va ularni 
kamaytirish imkoniyatlari va sh. . 
Bu k rsatkichlar yer tuzishgacha boigan holat va tavsiya eti-
layotgan loyiha maiumotlari b yicha hisoblanadi. Ularni so-
lishtirish yer tuzishning iqtisodiy samarasini aniqiash imkonini be-
radi. 
Misol. Ikki x jalik boiib, ularda ushbu x jaliklarning asosiy 
yerlaridan boshqa x jaliklar yerlari bilan ajratilgan ikkinchi 
104 




ning joylashishini, yer turiarining bir turdan ikkinchi turga tishi-
ni, yerlarning x jaliklar orasida taqsimlanishi va u yoki bu yer 
b laklarining x jalik yerlariga q shilishining maqsadga mu-
voftqligini, yerdan foydalanish bilan bo liq boshqa i$hlab chiqa-
rish vositalarining va resurslaming taqsimlanishini asoslash; yer 
maydonlarini hisoblash, yerlar eksplikatsiyasini tuzish; 
tashkiiiy-x jalik nuqtai nazaridan asoslash, ya'ni loyiha 
b yicha tashkil qilinayotgan x jaliklar yer maydonlarining ish-
lab chiqarish talablariga javob berishini isbotlovchi iqtisodiy 
k rsatkichlarni hisoblash. Bu k rsatkichlarga chorvachilik va 
dehqonchiiik tarmoqlarining hajmi, chorvachilikni yem-xashak 
bilan ta'minlash darajasi, yalpi va tovar mahsuloti, ishchi kuchi 
biian ta'minlanish darajasi, ishlab chiqarish vositalariga va 
mabla larga b lgan ehtiyoj, x jalik yuritishning yakuniy nati-
jalari kiradi. 
Murnkin b igan loyiha yechimlari orasidan eng yaxshisini 
tanlash uchun tkaziladigan hisoblash ishlari (echimlarni 
taqqoslash). 
Loyihada k zda tutilgan zgarishiar x jaliklar iqtisodini an-
cha yuqori k tarishi, xarajatlar va chiqimlarni qisqartirishi kerak. 
Loyihani asosiashning asosiy mezonlari: yerdan t la, oqilona va 
samarali foydalatiish, hanida uni muhofaza qilish; x jaliklar yer 
maydonlarini ishlab chiqarishni tashkil qilishga, boshqarishga va 
boshqa resurslardan foydalanishga mos qilib tashkil qilish; ishlab 
chiqarish hajmini oshirish va uning xarajatlarini kamaytirish; yer-
dan foydalanishni tashkil qilish va ijtimoiy me'yorlar bilan bo liq 
kapitai xarajatlarning qoplanish davrini ch zmaslik; ijtimoiy 
me'yorlarga rioya qilish. 
Qishioq x jalik korxonalarida tkaziladigan x jaliklararo yer 
tuzishning iqtisodiy samaradorligini loyiha amalga oshirilgandan 
keyin, x jalik iqtisodiy k rsatkichlarining k tarilishi sababli pay-
do b ladigan iqtisodiy natija tashkil qiladi. U quyidagilardan 
tashkil topadi: 
Yerdan toia va oqilona foydalanish, ishlab chiqarishni tashkil 
qilishni va boshqarishni yaxshilash, mehnat resurslaridan samarali 
foydalanish uchun hududni moslash natijasida qishloq x jalik 
mahsulotlari hajrnining oshishi; 
— x jaliklar yer maydonlarini takomillashtirish natijasida ish-
lab chiqarish uchun sarflanadigan kapital (bir marta qilinadigan) 
xarajatlarni tejash; 
107 





Yüklə 3,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   133




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin