A21 Avezbayev S
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tayyorgarlik ishlari z ichiga mavjud yer egaliklari va yerdan
foydalanishlarni tahlil qilishni, kamchiliklarni, uiarning ishlab chiqarishga va yerdan foydalanishga ta'sirini, ularni tugatish imkoniyatlarini aniqlashni oladi. X jaliklarning iqtisodiy k rsatkichiarini. ixtisoslikUirini, kela- jakdagi rivojlanishlarini hisobga oiib, ularning maydonlarini, yer turlari tarkibini, joylashishini, ixchamiigini va shakllarini, chega- ralari joylashishini va shu kabilarni bahoiash, yer egaiiklari, yerdan foydalanishiar kamchiliklari mavjudligiga bo liq xarajatlar va zararlar miqdorini helgilash zarur b iadi. Kamchiliklarni tugatish ularning ta'sirini tugatish yoki ka- maytirishdan, yerdan foydalanishning tur unligini kuchaytirish- dan iborat b ladi. X jaliklar yer maydonidagi kamchiiikiarni tu- gatish quyidagi asosiy y llar bilan amalga oshiriladi: — x jaliklarning maydoni va sifati bir xil yerlarini almash- tirish; — maydonlar va sifati har xil yerlarni almashtirish; — bir x jalik yerini boshqa x jaiikta olib berish; —• x jaliklarni qayta tashkil qilish. Bu ishlarni bajarish jarayonida x jaliklarning va boshqa man- faatdor tashkilot va korxonalarning istak va takliftari hisobga olinadi. Ammo bu usullar hamma vaqt ham masalani t la yechish imkoniyatini bermaydi. Ular x jalikda ichki yer tuzish usullari (yerlarni transformatsiyalash, har xil intensiviik darajasiga ega al- mashlab ekishlarni joriy etish, x jalik markazlarini surish, x ja- iikning ichki ixtisoslashishini zgartirish \a boshq.) bilan t ldiri- iishi mumkin. 102 Kutilgan natijaga erishish uchun x jalik yer maydonining yerdan foydalanishni tashkil qilish talablariga javob berishini, yer maydonini zgartirish zarurligini k rsatuvchi dalillarni, x jalik yer maydonidagi kamchiliklar keltirayotgan zarar mjiqdorini aniqlash kerak. Loyihani asoslash yerdan foydalanishga kiritiladigan zgarish- larning iqtisodiy samaradorligini aniqlash va asoslashni, rjiudud va ishlab chiqarishning zaro mosligini rnatish b yicha liisob-ki- toblarni z ichiga oladi. Loyiha iqtisodiy asoslangan boiishi kerak. Tavsiya etilayot- gan tadbirlarning samaradorliklarini aniqlash kerak. Iqtisodiy samaradorlikni hisoblashda natijalarga ta'sir qiladigan, kamchi- liklarning tugatilishiga bo liq boigan barcha mavjud va kelib chiqadigan ahamiyatli aloqalarni chuqur tahlil qilish va t la hisobga olish kerak boiadi. Faqat eng aniq seziladi;gan — transport xarajatlarining kamayishini hisoblash bilan cheklanib qolmaslik kerak. i Tavsiya etilayotgan yechimlar yetarli darajada isuionchli boiishi uchun quyidagi k rsatkichlarni aniqlash va hisoblash ke- rak: — uchastkalarning uzoqligi sababli y qotiladigan mahsuldor- lik va ularni x jalik markazlariga yaqinlashtirilganda urJing ka- mayishi; i — uzoqdagi uchastkalardan oiinadigan mahsulotlardan tpia foydalanish imkoniyati y qligidan kelib chiqadigan zararlar va ularni x jalik markaziga yaqinlatishda olinadigavi q shimcha mahsulot miqdori; — texnikadan unumsiz foydalanilishi bilan bo liq xarajatlar v a kamchiliklar tugatilgandan keyin ularning kamayish miqdori; — yer egaliklarini va yerdan foydalanishlarni tartibga solish natijasida hududni x jaliklarda ichki tashkil etishning yaxshila- nishi natijasida xarajatlarning kamayishi; — uzoqdagi uchastkalardan foydalanish xaiajatlari va ularni kamaytirish imkoniyatlari va sh. . Bu k rsatkichlar yer tuzishgacha boigan holat va tavsiya eti- layotgan loyiha maiumotlari b yicha hisoblanadi. Ularni so- lishtirish yer tuzishning iqtisodiy samarasini aniqiash imkonini be- radi. Misol. Ikki x jalik boiib, ularda ushbu x jaliklarning asosiy yerlaridan boshqa x jaliklar yerlari bilan ajratilgan ikkinchi 104 ning joylashishini, yer turiarining bir turdan ikkinchi turga tishi- ni, yerlarning x jaliklar orasida taqsimlanishi va u yoki bu yer b laklarining x jalik yerlariga q shilishining maqsadga mu- voftqligini, yerdan foydalanish bilan bo liq boshqa i$hlab chiqa- rish vositalarining va resurslaming taqsimlanishini asoslash; yer maydonlarini hisoblash, yerlar eksplikatsiyasini tuzish; tashkiiiy-x jalik nuqtai nazaridan asoslash, ya'ni loyiha b yicha tashkil qilinayotgan x jaliklar yer maydonlarining ish- lab chiqarish talablariga javob berishini isbotlovchi iqtisodiy k rsatkichlarni hisoblash. Bu k rsatkichlarga chorvachilik va dehqonchiiik tarmoqlarining hajmi, chorvachilikni yem-xashak bilan ta'minlash darajasi, yalpi va tovar mahsuloti, ishchi kuchi biian ta'minlanish darajasi, ishlab chiqarish vositalariga va mabla larga b lgan ehtiyoj, x jalik yuritishning yakuniy nati- jalari kiradi. Murnkin b igan loyiha yechimlari orasidan eng yaxshisini tanlash uchun tkaziladigan hisoblash ishlari (echimlarni taqqoslash). Loyihada k zda tutilgan zgarishiar x jaliklar iqtisodini an- cha yuqori k tarishi, xarajatlar va chiqimlarni qisqartirishi kerak. Loyihani asosiashning asosiy mezonlari: yerdan t la, oqilona va samarali foydalatiish, hanida uni muhofaza qilish; x jaliklar yer maydonlarini ishlab chiqarishni tashkil qilishga, boshqarishga va boshqa resurslardan foydalanishga mos qilib tashkil qilish; ishlab chiqarish hajmini oshirish va uning xarajatlarini kamaytirish; yer- dan foydalanishni tashkil qilish va ijtimoiy me'yorlar bilan bo liq kapitai xarajatlarning qoplanish davrini ch zmaslik; ijtimoiy me'yorlarga rioya qilish. Qishioq x jalik korxonalarida tkaziladigan x jaliklararo yer tuzishning iqtisodiy samaradorligini loyiha amalga oshirilgandan keyin, x jalik iqtisodiy k rsatkichlarining k tarilishi sababli pay- do b ladigan iqtisodiy natija tashkil qiladi. U quyidagilardan tashkil topadi: Yerdan toia va oqilona foydalanish, ishlab chiqarishni tashkil qilishni va boshqarishni yaxshilash, mehnat resurslaridan samarali foydalanish uchun hududni moslash natijasida qishloq x jalik mahsulotlari hajrnining oshishi; — x jaliklar yer maydonlarini takomillashtirish natijasida ish- lab chiqarish uchun sarflanadigan kapital (bir marta qilinadigan) xarajatlarni tejash; 107 |