A21 Avezbayev S

Nazorat savollari 
1. X jalikda ichki yer tuzish nima, u nimasi bilan x jaliklararo 
yer tuzishdan farq qiladi? 
2. X jalikda ichki yer tuzishning maqsadi va vazifalari qanday? 
215 

---

3. X jalikda ichki yer tijzish loyihasining mazmuni nimalarga 
bog'liq? 
4. X jaiikda ichki yer tuzisn ioyihasini tarkibiy qismlar va ele-
mentlarga b lish asosida qanday nazariy qoidalar yotadi? 
5. X jalikda ichki yer tuzish loyihasining asosiy qismlari va ele-
mentlarini sanab bering. 
6. X jalikda ichki yer tuzish loyihasini ishlash o'z ichiga ni-
malarni oladi? 
7. X jalikda ichki yer tuzish loyihasini ishlash uchun reja-xarita 
materiallari masshtabi qanday b lishi kerak? 
8. Hisoblangan (loyihaviy) davr nima va u qanday belgilanadi? 
9. X jalikda ichki yer tuzish loyihasini ishlashning qanday asosiy 
usullari mavjud va qanday hoilarda ular q llaniladi? 
XI bob. 
TAYYORGARLIK VA IZLANISH ISHLARI 
1. Kameral yer tuzish tayyorgarligi 
X jalikda ichki yer tuzish loyihasini tuzish uchun x jalik yer 
egaligini (yerdan foydalanishini), uning yer!ari sifatini, hududning 
va ishlab chiqarishning mavjuQ tashkii etilishini, uning sama-
radorligini, rivojlanishi istiqbolini tavsifiovchi maMumotlarga ega 
b lish kerak. Bu malurnotlar tayyorgarlik ishlarini tkazish nati-
jasida olinadi, tayyorgariik ishlari kameral va dala tayyorgarliklari-
ga b linadi. 
Tayyorgarlik ishlarining maqsadi x ialikning tabiiy va iqti-
sodiy sharoitlarini, uning rivojianishini, yerlardan foydalanishni 
tavsiflovchi materiallar va hujjatlarni yi ish, umumlashtirish va 
tahlil qilish hamda x jalikda ichki yer tuzish loyihasining tarkibi, 
mazmuni va asosiy vazifalari b yicha oidindan mulohazalar va 
tavsiyalar ishlash hisoblanadi. 
Kameral tayyorgarlik ishlari quyidagilardan iborat b ladi: 
-- plan-xarita materiailarini tay>'or!ash, loyihani tuzish davriga 
x jalik yer turlarining maydoniarini va ekspiikatsiyasini aniqlash; 
— x jalikda yerlardan foydalanish sharoitini va uiarning sifa-
tini tavsiflovchi materialiami yi ish va tahlil qilish: 
— x jalikning hozirgi ah^olini, kelajakdagi rivojlanishini va 
yerlardan foydalanishini tavsiflovchi rejalasli, bashoratlash, das-
216 

---

turlash, hisobot hamda loyiha materiallarini yi ish, rganish va 
tizimlashtirish; 
— hududda dala yer tuzish izlanishi dasturini (rejasini) tayyor-
lash. ; 
Plan-xarita materialini tayyorlash. X jalikda ichki yef tuzish 
loyihasini ishlash uchun xaritaviy asos boiib, asosan, aerofoto-
tasvir natijasida olingan x jalikning reja materiallarining k chi-
rilgan nusxasi xizmat qiiadi. Ular y q b lsa, yerlarni grafik 
hisobga olish rejaining asosiysidan (originaldan) nusxa k chirib 
olinadi va undan foydalaniladi. 
Xo"jalikning plan-xarita asosiga (yer egaligi, yerdan foydala-
nish rejai) hududda yer tuzish vaqtida aniqlangan yerlar turlari 
konturlari joylashishidagi va maydonlaridagi barcha zgarishlar 
hamda yer relefi (gorizontallar) tushiriladi. 
zbekistonning jamoa qishloq xo
;
jalik korxonalarida loyiha-
lashda asosan 1:10000 — 1:25000, fermer va dehqon x jaliklarida 
esa 1:5000 — 1:10000 masshtabiardagi reja asoslaridan foydalani-
ladi. 
Relefning balandlik qirqimi uning murakkabligidan, x jalik 
lchamlaridan, uning chegarasidagi balandliklar farqidan kelib 
chiqib tanlanadi. Eroziyaga qarshi tadbirlarni loyihalash zarurati 
tu ilsa, qiyaliklar tikligi (yerlar nishabligi) xaritasi tuziladi. 
Loyihalashda relefni hisobga olmasdan turib, x jalik markaz-
larini, chorvachilik fermalarini, har qanday chegaralarni, yoilarni, 
ihota daraxtlari polosalarini t ri joylashtirish, almashlab ekish-
lar, bogiar, uzumzorlar, yayioviar va pichanzorlar hududlarini 
tuzish mumkin emas. 
X jalik maydonini aniqlashda uning umumiy va yer turlari 
maydonlari va ular sifatini tavsiflovchi yer hisobi maiumotlari 
yi iiadi. Bunda yerga boigan mulkchilik huquqini tasdiqlovchi 
guvohnoma, yerlar hisobi va yer egaiiklarini (yerdan foydala-
nishlarni) Yer resurslari Davlat q mitasining tuman xizmatida 
r yxatga olish, " zdaverloyiha" instituti va uning viloyat 
boiimlarida mavjud hamda " zkadastrtasvir" sh 'ba kor-
xonasi tomonidan yerlarni inventarizatsiyalash va yer moni-
toringi, dala izlanishlari davrida olingan yer turlari konturlari 
maydonlarini hisoblash, grafik hisob materiaUari maiumotlari-
dan foydalani-ladi. 
X jalik maydonlarini aniqlashda x jalik hududida joylashgan 
boshqa yer egaliklari va yerdan foydalariishlar, q shnilar t risi-
217 

---

da ma'lumotlar, noqishloq x jalik zaruratlari va x jalikdagi ich-
ki qurilishlar uchun yer ajratish materiallari ham yi iladi.