A21 Avezbayev S

Yer turlari sifatining ahvoli va ulardan foydalanish sharoitlarini 
baholash uchun yerlarni x jalikda ichki baholash, hududni 
agroekologik rayonlashtirish, kadastr va mavzuli xaritalar va atlas-
lar, yerlardan foydalanish va ularning ahvoli t risida malumot-
lar; tuproq, tuproq-eroziya, agrokimyoviy, geobotanika izlanishlari 
materiallari hamda yerlarning o ir metallar, radio-nuklidlar, 
pestitsidlar va boshqalar bilan ifloslangan va zararlanganligini 
tavsiflovchi ma'lumotlar ham yi iladi va rganiladi. 
Tuproq, tuproq-eroziya va agrokimyoviy izlanishlar material-
lari tuproq qatlamiga, uning kimyoviy va mexanik tarkibiga, shud-
gor qatlamining qalinligiga, tuproqdagi gumus miqdoriga. hudud-
ning eroziyaga uchrash darajasiga tavsif beradi. 
Hududdagi dala izlanishlarida tuproq konturlari va yuvilgan 
yerlar joylashishiga aniqlik kiritish talab etiladigan uchastkalar bel-
gilanadi. 
Geobotanik izlanishlar materialiari b yicha ozuqa olinadigan 
yer turlari, ayrim uchastkalarning ozuqa berish imkoniyati va 
simliklari tiplari baholanadi, geobotanik konturlarning t ri 
k rsatilganligi, simiiklarni almashtirish. pichanzorlar va 
yaylovlarni yaxshilash zarurati aniqlanadi. 
Hududning ifloslanganligi va zararlanganligini baholash 
b yicha ma'lumotlardan konservatsiyalanadigan yer uchastkalari-
ni belgilash, ularni qishloq x jaligida foydalanishdan chiqarish va 
ifloslanishning qishloq x jaligiga va atrof-muhitga salbiy ta'sirini 
kamaytirish b yicha tadbirlar tizimini tabaqalashtirish uchun foy-
dalaniladi. 
Kameral yer tuzish tayyorgarligida melioratsiya va suv x jaligi 
qurilishlari uchun ma'lumot!ar: gidrografiya tarmo i (daryolar, 
soylar, buloqlar va boshqa suv manbaalari), ko"llar, yer osti arte-
zian suvlarining chuqurligi va olinadigan suv miqdori, suvlar zaxi-
rasi, ularning sifati harn rganiladi. Mavjud su orish va zax 
qochirish tarmoqlari, su oriladigan va zax qochiriladigan yerlarni 
inventarizatsiyalash materiallari, su orish, suv bilan ta'minlash, 
madaniy texnik tadbirlar, suv x jaligi qurilishim amalga oshirish, 
su oriladigan madaniy yaylovlar yaratish loyihalari rganiladi. 
Mahalliy foydali qazilma boyliklari (sha al, qum, loy, torf) 
mavjudligi va zaxiralari t risidagi ma'!uinotlar yi iladi. 
Agro rmon melioratsiyasi izlanishlari materiallarini tahiil qi-
218 

---

lishda mavjud himoya rmon polosalarini inventarizatsiyalash 
ularning konstruksiyalari, rmon stirish sharoitlari va rmon 
daraxtlarini x jalik joylashgan hududda stirishning xususiyatlari, 
mavjud rmon va mevali daraxtlar k chatlari, rmon x jalik-
larining mavjudligi va ular imkoniyatlari t6'g'risidagi maiumotlar 
rganiladi. 
Tayyorgarlik ishlari mavjud y llarni va y l inshootlarini 
rganishni ham z ichiga oladi. Yoilarning klasslari, ajratilgan 
yer polosalari kengligi, y l inshootlari, qoplamalari tiplari belgi-
lanadi. 
X jalik yerlaridan tbydalanish sharoiti va tartibini rganish 
uchun mahalliy me'yoriy qonunchilik aktlari va hujjatlari yi iladi, 
tumanda yer uchastkalaridan foydalanishdagi cheklashlar va ma-
jburiyatlar navbatchi xaritasi tahlil qilinadi, servitutlar belgilanadi. 
X jalikning va yerlardan foydalanishning hozirgi holatini va ke-
lujakdagi rivojlanishini tavsiflovchi rejalash, bashoratlash, das-
turlash, loyihalash, hisobot materiallarini yi ish, rganish va tizim-
lashtirish o 'z ichiga quyidagilarni oladi: 
— tuman yer tuzish chizmalarini, yerlarni qayta taqsimlash 
chizmalari va loyihalarini, x jaliklararo yer tuzish loyihalarini, 
qishloq x jalik korxonalarini isloh qilishni, yerlarni mahalliy ma'-
muriyat ixtiyoriga berish materiallarini, bashoratlar, mintaqaviy 
dasturlar, yer resurslaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish, 
eroziyaga qarshi tadbirlar chizmalarini, chegaralarni belgilash huj-
jatlari va x jalik hududiga aloqador yoki unga ta'sir etadigan 
boshqa yer tuzish ma'lumotlarini rganish; 
— zax qochirish, su orish, sh r yuvish va tuproqlarni gipslash, 
dalalarni kompleks agrokimyoviy madaniylashtirish, bogiarni, reza-
vorzorlarni, uzumzorlarni, meva k chatxonalarini yaratish, 
madaniy-texnik, tabiatni muhofaza qilish va boshqa meliorativ tad-
birlar b yicha mavjud loyihaviy hujjatlarni yi ish va tahlil qilish; 
— mavjud aholi tizimining, aholi yashash joylarining, uy-joy, 
ishlab chiqarish va yoi qurilishining kelajakdagi rivojlanishini 
hamda hududlar rivojlanishining bosh rejasi, qishloq aholi yashash 
joylarini rejalashtirish va qurish loyihalari maiumotlarini, qishloq 
aholi yashash joylari yerlarini inventarizatsiyalash, shaxsiy to-
morqa x jaligini, jamoa bo dorchiligi va polizchiligini, shaxsiy 
uy-joy va dala-hovli qurilishlari materiallarini rganish; 
— maxsus yer fondi, qayta taqsimlash fondining mayjudligi va 
ulardan foydalanish b yicha materiallarni hamda tkazilgan yer-
219 

---

larni qayta taqsimlash, yer turlarini paylarga b lish, fuqarolarga 
yer berish, yerlar ijarasi, uzoq va qisqa muddatli yerlardan foy-
dalanish, yer soli i, yer uchun ijara haqi miqdorlari, yerning ba-
hosi b yicha ma'lumotlami tizimlashtirish; 
— x jalikda qishloq x jalik ishlab chiqarishining hozirgi ho-
lati va kelajakdagi rivojlanishini tavsiflovchi ma'lumotlarni (ixti-
soslik, tarmoqlar tarkibi, ekin maydonlari tarkibi, qishloq x jalik 
ekinlari hosildorligi, chorva mollari bosh soni lchamlari va joy-
lashishi, ularning mahsuldorligi, ozuqa bazasi, oziqiantirish tiplari 
va ratsionlari, mollarni saqlash usullari, asosiy va aylanma fondlar, 
mehnat resurslarining mavjudligi, ahvoli va foydalanilishi, ishlab 
chiqarishning oxirgi 3—5 yildagi iqtisodiy samaradorligi k rsat-
kichlari) rganish va tahlil qilish. 
Kameral y l bilan olingan barcha ma'lumotlar x jalikda ich-
ki yer tuzish loyihasiga yer tuzish tayyorgarligi materiallarida 
umumlashtiriladi. 
Hududdagi dala yer tuzish izlanishi dasturini (rejasini) tayyor-
lash jarayonida quyidagilarni tavsiflovchi maMumotlar yi iladi: 
— x jalik joylashgan mintaqaning agroiqlimiy sharoitlari — 
fizik-ju rofiy omillarni (relef, tuproqlar, simlik qatlami, yil 
fasllarining uzunligi, issiqlik va shamol rejimi, yo ingarchilik, qor 
qoplami, insolyatsiya va boshq.), shamot va suv eroziyasi jarayon-
larini, namlanish sharoiti va hududning madaniy-texnik ahvolini; 
— x jalikning yer egaligi (yerdan foydalanishi) — uning tu-
man markaziga, qishloq x jalik mahsulotlarini sotish joylariga 
nisbatan joylashgan rnini, aholi yashash joylarining, mehnatga 
qobiliyatli aholining, shu jumladan qishloq x jalik korxonasida 
ishlaydigan, mavjudligini (soni), boshqa foydalanuvchilar 
uchastkalarining maydoni, soni, lchamlari va joylashishi, yer 
turlari tarkibi va tuzilishi, yerlardan foydalanish tartibi va sharoit-
larini, yerlarning ahvolini, aholi yashash joylari chegaralari ichida 
va ulardan tashqarida joylashgan, qishloqlar ma'muriyati tasarru-
fidagi yerlardan foydalanishni; 
— x jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tarkibini, ishlab 
chiqarish b limlarining lchamlari va joylashishini, x jalikdagi 
ichki ixtisoslashish, ishlab chiqarish markazlarining, shu jumlada,* 
chorvachilik fermalarining joylashishini, ishlab chiqarish binola-
rining ahvoli va si imini, ularning hududda joylashishini, me-
xanizatsiyalashtirish darajasini, organik itlardan foydalanish 
sharoitini va atrof-muhitni muhofaza qilishni; 
220 

---

— yoilar va y l inshootlarining, tabiiy va sun'iy suv obyekt-
lari va boshqa umumx jalik ahamiyatiga ega muhandislik in-
shootlarining ahvolini va joylashishini, x jalik chegarasida magis-
tral quvurlar, elektr uzatish, aloqa tarmoqlari va bosKq.; 
— ishlab chiqarish b limlari b yicha qishloq x jalik yeriari 
tarkibi va tuzulishini, melioratsiyalangan va yaxshilangan yerlar-
ning mavjudligini, tabiatni muhofaza qilish, yerlarni eroziyadan 
himoyalash b yicha x jalik tomonidan tkaziladigan tadbirlarni, 
mahsus huquqiy tartibga va foydalanish sharoitlariga ega yerlar 
maydonlarini; 
— x jaiikda zlashtirilgan almashlab ekishlar tiplari, turlari, 
soni lcharnlari va joylashishini, dalalar va ishchi uchastkalarn-
ing, dala y llarining joylashishini, ihota rmon daraxtlarining, 
dala shiyponlarining, dala suv ta'minoti manbalarining maydonlari 
va ahvolini, almashlab ekishlar hududini tuzishning kamchiliklari-
ni; 
— meva-rezavor daraxtlari hududlarini tashkil etish (turlar va 
navlarning, brigada uchastkalarining, kvartallar, katakchalar, yor-
damchi ishlab chiqarish markazlari, rmon polosalari, y l tar-
mo ining mavjudligi va joylashishi). 
^BuIardan tashqari, yer tuzish tayyorgarligi jarayonida oldin 
tkazilgan yer tuzish loyihasi, uning tarkibiy qismlari va element-
lari b yicha zlashtirilish darajasi rganiladi, mavjud ishlab 
chiqarishni va hududni tashkii etishning kamchiliklari va ayrim 
loyihaviy yechimlarning zlashtirilmaganligining sabablari 
aniqlanadi. 
Kameral tayyorgarlik jarayonida, materiallarni aniqlash, 
rganish va umumlashtirish asosida ularning t laligi va ishon-
chliligi aniqlanadi, hududdagi yer tuzish izlanishlarini z ichiga 
oladigan, dala tayyorgariik ishiarining mazmuni va hajmi belgi-
lanadi.