A21 Avezbayev S

5. Ishlab chiqarish b limlari yer maydonlarini joylashtirish 
Ishlab chiqarish b limlari yer maydonlarini joylashtirishga va 
ularning chegaralarini belgilashga x jalikning tashkiliy-ishlab 
chiqarish tuzilishi asostanganidan, har xil mehnat jamoalarining 
soni, o"lchamlari va ixtisosliklari belgilanganidan keyin kirishiladi. 
Bunda x jalik markazlari, hamda yer luzish yilida mavjud chor-
vachilik majmualari va fermalarining nazarda tutilgan joylashishi, 
ishlab chiqarish b limlarining chegaralari va joylashishi hisobga 
olinadi. 
B limiarning yer massivlari maydonlari, yer turlari tarkiblari 
va sifati b yicha eng yaxshi tarzda x jalikning ichki ixti-
soslashishiga mos kelishi, mehnatga yaroqli aholining bandligini, 
tekis yerdan va ishlab chiqarish fondlaridan samarali foydalanishni 
ta'minlashi kerak. 
B Iimlar yer maydonlari shakli va joylashishi b yicha ix-
cham, iloji boricha t ri chiziqli chegaralarga ega, t ri shakl-
da, x jalik markaziga eng yaqin b lgan bitta massivda joylashishi 
kerak. Bu transport xarajatlarini va qishloq x jalik texnikasining 
befoyda yurishlarini sezilarli qisqartirish imkonini beradi. Ular 
ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligini ta'minlovchi 
oqilona lchamlarga ega b lishlari kerak. 
X jalikning ichki ixtisoslashishini, b limlarga biriktirilgan yer 
turlari tarkibini va chegaralarini belgilashda ularning keyinchalik 
transformatsiyalanish imkoniyatlari va x jalikda hududni ichki 
tashkil etish (y llarni, almashlab ekishlarni, magistral kanallarni 
va sh. . joylashtirish) hisobga olinadi. 
Ishlab chiqarish b limlarining yer massivlarini shunday shakl-
lantirish kerakki, bunda x jalik markazi iloji boricha yerdan foy-
* [IjiaHi-ipoBKa cejibCKMX naccjiennbix Mecr. V.M.Bogdanov taxriri osti-
da. - M.: Kolos. 1980 272-b.). 
259 

---

---

Bunday loyihalash yerlarning maydalanishi va ajralib ketishla-
riga, mayda va ishlov berishga qulaysiz uchastkalarning paydo 
boiishiga yoi q ymaslik imkonini beradi. B limlar chegaralan 
ochiq joylarda t ri chiziqli, ortiqcha burilishlarsiz, bir-biriga 
parallel, t ri burchakli kesishishlar bilan loyihalanadi. Bu ke-
yinchalik dalalarni va ishchi (su orish) uchastkalarini t ri 
shaklda, mexanizmlar bilan ishlov berishga qulay qilib shakllan-
tirish uchun zarur. 
Tekis joylarda chegaralarni shunday joylashtirish kerakki, bun-
da ularga parallel loyihalanadigan asosiy ihota daraxtlari polo-
salari, ekinlarning polosali joylashishi va bo"sh shudgor bilan al-
mashishida ekin maydonlari, kulislar zararli shamollar y nalish-
lariga k ndalang (perpendikulyar) boiishi kerak. Bu shamol 
eroziyasi ta'sirini sezilarli pasaytirish imkonini beradi. 
Suv eroziyasining oldini olish uchun chegaralarni shunday joy-
lashtirish kerakki, bunda tuproqlarga ishlov berishning asosiy 
y nalishi va suvni tartibga soluvchi rmon polosalari joy-
lashishining qiyalikka k ndalang b lishi ta'minlansin. 
Loyihalashda yer egaliklari va yerdan foydalanishlar kamchi-
liklariga (polosalar orqasida joylashish, chegaralarning pona shak-
lida boiishi, zgalar yeri ichida joylashish) y l q ymaslik kerak. 
B lim yerlari tarkibiga butun almashlab ekishlar, su oriladigan 
va zaxi qochiriladigan yerlar massivlari t la, boiinmasdan kiriti-
ladi. Hududni tashkil etishning tur un elementlari (ihota daraxi-
lari polosalari, yoilar) ham saqlab qolinadi, yer massivining x ja-
lik markazi bilan tur un y l aloqasi ta'minlanadi. 
lshlab chiqarish b limlari yer massivlarini joylashtirish 
taxminiy eksplikatsiyani tuzish bilan yakunlanadi, unda yerlarning 
b limlar orasida yer turlari b yicha taqsimlanishi aks ettiriladi.