A21 Avezbayev S

partov (b z) yerlar hisoblanmagan yer turlaridir. 
Yaylovlar quruq, botqoqlashgan, tubdan yaxshilangan, 
madaniy, haydab boqiladigan chorvachilik uchun, suv chiqarilgan. 
har xil darajada d ngliklar, chakalakzor va rmon daraxtlari bi-
lan qoplangan. ezilgan turlarga ajratiladi. 
Tubdan yaxshilangan pichanzorlar va yaylovlar ustki chim qat-
lamini y qotish va keyingi tloqlashtirish y li bilan yangi o*sim-
liklar qatlami yaratilgan uchaslkalar hisoblanadi. Daryolar 
havzalarida va eroziya xavfi yuqori qiyaliklarda tloqlashtirish 
chim qatlamini buzmasdan ham bajarilishi mumkin. 
Madaniy yaylovlarga zarur tadbirlar majmuasi tkazilgan 
(tubdan yoki yuzaki yaxshilash), yaxshi tlar qatlami yaratilgan, 
doimiy parvarishlanadigan, itlanadigan, mollarni qamab 
(me'yoili) boqish amalga oshiriladigan yaylovlar kiradi. Madaniy 
yaylovlar k pchilik hollarda su oriladi. 
Qishloq x jalik yeriari zining tiplari va tuproqlar mexanik 
tarkibi, eroziyaga uchrash darajasi, sh rlanishi, madaniylashishi, 
toshloqligi bilan aniqlanadigan sifati ahvoli b yicha bir-birlaridan 
keskin farq qilishi mumkin. 
Noqishloq x jalik yerlariga rmonlar, chakalakzorlar, botqoq-
liklar, quriiishlar, inshootlar, y llar, mollar haydaiadigan yo llar, 
suv va boshqa yer turlari bilan band yerlar kiradi, 
Noqishloq x jalik yerlarining bir qismi ularni meiioratsiyalash 
(su orish, zax qochirish, sh rini yuvish). madaniy-tcxnik ishlar 
(chakalaklar va rmon daraxtlarini olib tashlash), madaniy-
lashtirish b yicha tadbirlarni tkazgandan keyin qishloq 
304 

---

x jaligida foydalanishga q shilishi mumkin. Avvalo, bu suv 
muhefa:?alash ahamiyatiga ega b lmagan chakalakzorlar va may-
Ja rmonlar, botqoqliklar, jarliklar majmuasi, sh rlangan ycr-
lardir. 2004-yil 1-yanvar holatiga zbekiston qish1oq;x jalik yer-
iatining umumiy maydoni 25681,3 ming ga (umumiy maydonning 
57,8) e.§allaydi; haydalma yeriar — 4042,7 ming ga (9,1%); 
rmon va chakalakzorlar — 1511,9 ming ga (6,4%); meliorativ 
qurilish tayyorgarligi holatidagi yerlar — 79,5 ming ga (0,2%); to-
morqa yerlari va fuqarolarga jamoa bo dorchiligi va uzumchiligi 
uchun berilgan yerlar — 682,1 ming ga (1.5%); boshqa verlar — 
151497 rningga(34,1%). 
Qishloq x jalik yerlarining respublikamiz umumiy yer may-
donidagi salmo i nisbatan katta, shu sababli, ulardan samarali 
Ibydalanishga erishish katta ahamiyatga ega. 
Ycr turlarining son va sifat tarkibi, foydalanilmayotgan yerlarni 
qishloq x jaligida foydalanishga jaib etish har qanday x jalikning 
va uning ishlab chiqarish b limining ixtisosiigiga katta ta'sir k rsa-
tadi. Boshqa tomondan, ixtisoslik, birinchi navbatda korxonaning 
iqtisodiy manfaatlarni aks ettirib, yer turjlarining tarkibi va maydo-
niga aks ta"sir k rsatadi. Masalan, sut-g sht yoki q ychilik y na-
iishidagi x jaliklar yer turlari tarkibida k proq yaylov va pichan-
/orlar, su oriladigan madaniy ozuqa ollinadigan yerlar, intensiv 
ozuqa almashlab ekishlari b ladi. Dehqonchilik rnahsulotlariga ixti-
soslashgan korxonalarda%datda, haydalniia yerlar, bo dorchilik va 
uzumchilik x jaiiklarida esa daraxtzorlar Hp'p b ladi. 
Yer turlarining tarkibi va nisbati chonl'a mollarini saqlash tizi-
miga ham bo liq b ladi. Masalan, agar yozda mollar yaylovlarda 
saqlansa, yerlarni itransfonnatsiyalash janayonida ularning may-
donlarini k paytirish kerak. Yil davomi\da bo lab boqiladigan 
b lsa. /arur hajmdagi yashil ozuqalar hayilalma yerlardan olinishi 
kerak b ladi. \ 
Ycr turlarining tarkibi va nisbati korxor\aning tashkiliy-x jalik 
tuzilishini, uning moliyaviy-iqtisodiy imko\niyatlarini, mehnat va 
moddiy resurslarning mavjudligini hisobga ollib belgilanadi. 
Yer turlari tarkibi va maycloniga asosiy taisirni hududning tabiiy 
xususiyatlari, yerlarning aynm massivlari mchastkalarining farqi 
k rsatadi, bu yer turlari tarkibini belgilashga, ularni transformat-
siyalash va yaxshilashga tabaqalashgan yondos\huvni talab etadi.