A21 Avezbayev S

1-jadvalning davomi 
— tuproqlarning havo-siiv rejimini ikki tomonlama 
itartibga solish sharoitlarida yer tuzish; 
- mollar haydab boqiladigan chorvaehilik mintaqalari-
iJa yer tuzish 
/ 4. Loyiha hujjatlari 
i 
Hozirgi fan va texnika taraqqiyoti asrida oyalar va ilmiy fikr-
lar yangi texnik|ilarga, qishloq x jalik mashinalariga, ishlab 
chiqarishning ilgfor texnologiyalariga aylanishigacha. juda mu-
rakkab va qiyin bbsqichlarni bosib tadi. Bu bosqichlar oyaning 
tu ilishi, uni tajriba y li bilan va ishlab chiqarish sharoitida 
sinash, ilmiy xulosalar ishlab chiqish (yoki modellarni tayyorlash) 
va nihoyat loyihaprda k rsatilgan ishlarni hayotga tadbiq qilish, 
ya'ni ularni amal ka oshirishni z ichiga oladi. Mana shu bir-biri 
bilan uzviy bo lajngan jarayonda loyiha asosiy rinni egallaydi. 
Shuning uchuh ham har qanday loyiha inshootlar, mexanizm-
lar, binolar, ilg"6r texnologiyalar va boshqalarni yaratishning, 
amalga oshirishnirlg hisob-kitoblari, y llari va chizrnalari keltiril-
gan hujjatlar to*plamidir
; 
Yer va siiiv qishloq x jaligida asosiy ishlab chiqarish vositalari 
b lishi bilan bir qatorda, ulardan foydalanishning ziga xos 
tomonlari ham bor. Ishlab chiqariladigan mahsulotning miqdori, 
sifati va tarinarxi, asosan, qishloq x jalik korxonasidagi yerning 
maydoniga, unumdorligiga, yer turlari tarkibiga, shakliga, y l va 
tashqi aloqa manzillariga nisbatan joylashgan rniga bo liq. 
Shuning uchun ham yer tuzish loyihalari qishloq x jalik korxo-
nalari hududlarining tashkii, topishida, tartibga solinishida va 
takomillashtirilishida juda katta ahamiyatga, ega. 
Yer tuzish ioyihasi — halq x jaligida yerdan samarali foy-
dalanishni taminlovchi yer landshaftlarini yaratishga, ularni iqti-
sodiy, ijtimoiy va ekologik baholashga qaratilgan hamda ularga 
huquqiy asos beradigan hujjatlar t plamidir. Yer tuzishni loyiha-
lash ishlari qishloq xo"jtilik va noqishloq x jalik korxonalarida, 
korxonalararo birlashmalarda olib boriladi. 
37 

---

Yer ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositasi sifatida 
ishtirok etishi bilan bk qatorda, tabiat mahsuli va uning ajralmas 
b lagi hamdir. Yer tuzish loyihalari faqat yerdan foydalanishda 
ma'lum tartib rnatibgina qolmay, balki tabiatning boshqa 
resurslariga /elementlariga/ va umuman ekologik tizimiga aktiv 
ta'sir qiladi. Shuning uchun ham yer tuzish loyihalarini tabiatni 
tuzish loyihalari deb ham atash mumkin. 
Yer tuzish loyhalarining ishlab chiqarish jarayonlariga va ish-
lab chiqarishni tashkil qilishga faol ta'sir qiladigan, hisoblashlar 
bilan asoslangan va chizmalarda k rsatilgari pirovard natijalariga 
quyidagilar kiradi: x jaliklarning iqtisodiy samarali yer maydon-
lari, ularning joylashishi, chegaralari, x jalik ishlab chiqarish 
b limlarining yer maydonlari va yer turlari tarkibi, doimiy va 
mavsumiy x jalik markazlarining joylashishi, ialmashlab ekish, 
yaylovlardan va pichanzorlardan almashlab foydjalanish tizimlari, 
almashlab ekish dalalari, yaylov va pichanzorl^irning almashlab 
foydalaniladigan b laklari, bog" va uzumzorlar jjwykallari va ular 
b lakchalari, hamda x jalik yer turlari, yerlarni b lakiarga 
b ladigan chiziqli inshootlarni (y llar, ariqlarl, zovurlar, ihota 
daraxtlari va boshq.) joylashtirish. j 
Matematik usullarni q llab loyihani iqtisodiy, muhandislik va 
moliyaviy asoslashga qaratilgan hisoblashlar va chizmalar t plami 
birgalikda loyiha-smeta hujjatlari deb ataladi. Yer tuzish loyihasi 
yozma va chizma qismlardan iborat. Loyihaning chizmalar qismi-
ga loyiha rejasi, ishchi rejalar, har xil yordamchi chizmalar, rasm-
lar, grafiklar va diagrammalar kiradi. 
Chizmalarning tarkibi va soni tuzilayotgan loyiha va unga 
q yilgan talablarga qarab belgilanadi. Loyihani joylarga 
k chirish va uni amalga oshirish uchun ishchi chizmalar ishlana-
di. Bular orasida loyiha rejasi asosiy hujjat hisoblanadi. Unda 
hududni tashkil qilish bilan bo liq hamma tadbirlar va yechimlar 
k rsatiladi. Reja-xarita materiallari yer tuzish amaliyotida 
q llaniladigan shartli belgilar yordamida rasmiylashtiriladi. Ular 
loyihalanayotgan hududning maydoniga, tabiiy va iqtisodiy 
sfiaroitiga qarab loyihaviy elementlarni tushirish oson b lgan 
miqyosda (masshtabda) tayyorlanadi. 
Loyihaning yozma qismiga loyihani agroiqtisodiy asoslash va 
smeta-moliyaviy hisoblaridan iborat tushuntirish xati kiradi. Unda 
loyihaning samaradorligini k rsatuvchi texnik-iqtisodiy k rsat-
kichlar beriladi. Tushuntirish xatiga loyihani ekspertizadan 
38 

---

tkazish, k rib chiqish va tasdiqlash b yicha hujjatlar ilova 
qilinadi. 
K rib chiqilgan, belgilangan tartibda tasdiqlangan va joylarga 
k chirilgan yer tuzish loyihasi huquqiy kuchga ega b ladi. U 
k p yillar davomida yerdan foydalanishda ma'lum tartib rnata-
di.