A21 Avezbayev S

Nazorat savollari 
-*\ 1. X jalikda ichki yer tuzishda tayyprgarlik isf>lar,i; qanday,ele-
-
,y
mentlardan tashkil topadi? i ,
! r
. '• t >
;
:;.-: < : , < 
2. Kameral yer tuzish tayyorgarligi z ichiga nirn^larrvi pfad,i? 
3. Kameral yer tuzish tayyorgarligi davrida qanday maiumptiar 
yig'iladi va rganiladi? • ;. 
4. Nima uchun hududda dala yer tuzish izlanishlarl tkaziladi va 
uning mazmuni qanday? .;-, •,.,; -. -, :•. 
5. Dala yer tuzish izlanishlari davrida qanday hujjat|ar , 
toidiriladi? 
6. Loyihalash uchun topshiriq nimaga kerak? 
7. Loyihalash uchun topshiriqqa qanday kp'rsatkich|ar va nima 
uchun kiritiladi? 
XII bob. ' -
i:1
, .-,).-:..s , • , 
ISHLAB CHIQARISH B LIMLARIM VAX JAHK 
MARKAZLARINI JOYLASHHIRISHf 
1. Loyihalashning mazmuni va vazifalari 
Qishloq x jaligining ziga xos xususyatJari ;(urving k p tar-
moqli xarakteri, mavsumiyligi,' yerningj !maxsu§,:Fqii.ya,; sh.p'.) 
sababh qishloq x jalik korxonasida ishlab phiqarishna tashkil eiish 
hududni tashkil etish bilan chambarchas bog'hq
r
yaryejfning ishlab 
chiqarish va hududiy xususiyatlarini (tuprqqlan unum^prligi,, nari}-
lanish sharoiti, eroziyaga uchrashi va rflaijaniy^exn^kyaiivoli^jyer 
uchastkalarining lchamlari va jpyiashgan,. o? mrfc ihisQbga olmas^ 
dan mumkin emas. Bulardan tashqariVjiUv/k prifjihi^ljdan aholi 
yashash tizimiga, aholi yashash joylarjspni/ p^|3haj$lar|,/ya, jpy-
lashishiga, mavjud ijtimoiy aloqalarga ham bo liq. ^huning 
uchun loyihaning bu qismining aspsiy ma^sa^i-hudu^i^i^jishlab 
chiqarishni va aholi tizimini tashkil etish;
;
i^^t^f^rinL;bpgJfesh, 
ularda x jalikning barcha resurslaridan;,,(ye,%
(
,^PWr^rnpddiy, 
V3 

---

mehnat) eng samarali foydalaniladigan x jalikda ichki b limlarni 
yaratish va joylashtirishdan iborat. 
Qishloq x jalik korxonalari, asosan, yirik lchamlarga va 
murakkab ichki tuzulishga ega, k p sonli har xil faoliyatlar turla-
riga ixtisoslashgan x jalikning ichki b limlarini z ichiga oladi. 
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish b yicha tadbirlar bi-
rinchi navbatda b limlar ichida amalga oshiriladi; nios ravishda 
ularning yer maydonlari, ish bilan bandlar soni b yicha lcham-
lari, fondlar bilan ta'minlanishi hamda iqtisodiy va yer b yicha 
zaro munosabatlari zgaradi, bu yer tuzish tkazishni talab 
etadi. 
X jaliklarning ishlab chiqarish b limlarini tashkil etishda 
oxirgi yillarda sezilarli zgarishlar yuz berdi. Noishlab chiqarish 
b limlarini va kompleks b limlarning noishlab chiqarish vazi-
falarini (madaniy-maishiy xizmat k rsatish, ijtimoiy soha va 
boshq.) mahalliy ma'muriyatga berish amalga oshirilmoqda, eski-
lari tugatilib, hozirgi iqtisodiy sharoitlarga moslashtirilgan yangi-
lari tuzilmoqda. Masalan, Davlat statistika q mitasi maMumotlari 
b yicha hissadorlik jamiyatlarida 1992—1993-yiIlarda z- zini 
mabla bilan ta'minlovchi b limlar (74%) k p b lgan, k plab 
qishloq x jalik shirkatlarida va uyushmalarida ijara jamoalari 
(25%) va ichki shirkatlar (37%) faoliyat k rsatishgan. 
Loyihada ishlab chiqarish b limlarining x jalikdagi ichki ixti-
sosligi ularga biriktirilgan yerlarning sifatini va joylashgan rnini 
hamda x jalik va uning b limlari markazlarining (umumx jalik 
va brigada hovlilari), chorvachilik fermalari va komplckslarining, 
qishloq x jalik mahsulotlarini qayta ishlash va saqlash joylarining 
joylashishini hisobga olgan holda asoslangan b lishi kerak. Ishlab 
chiqarish b limlariga yerlarni ajratishda mehnat jamoalarining is-
taklari, ularning soni; jamoa-pay mulkchiligidagi va ijaradagi yer 
paylari lchamlari; ixtisosliklari, mulkiy paylar hisobiga ajratilgan 
asosiy va aylanma fondlarning mavjudligi; yerlar sifati, x jalik 
hududi b ylab aholi yashash joylarining joylashishi va ularning 
rivojlanishi xarakteri hisobga olinadi. Bunda quyidagilar zarur: 
— yerlardan foydalanishdagi ortiqchalikning ularni aniq 
b limlarga biriktirib va ulardan t la foydalanishni ta'minlab, ol-
dini olish; 
— doimiy ajratilgan yer massivlarida uzoq vaqt faoliyat k rsa-
tish qobiliyatiga ega b limlarni yaratish; 
— b limlarning optimal lchamlariga erishish. 
230 

---

Shunday qilib, loyihaning mazkur tarkibiy qismida quyidagi 
masalalar yechiladi: 
— x jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzulishi aniqlanadi; 
— ishlab chiqarish b limlarining soni va lcharnlari belgi-
lanadi; 
— b limlarda x jalikdagi ichki ixtisoslik, tarmoqlar tarkibi, 
luzulishi va lchamlari asoslanadi; 
— har bir x jalik markazining x jalikdagi vazifasi aniqlanadi, 
ishlab chiqarish markazlari, chorvachilik fermalari joylashtiriladi 
va ularning maydonlariga aniqlik kiritiladi; 
— zarurat tu ilganda qurilish uchun maydonchalar 
(uchastkalar) tanlanadi; 
— yer turlari tarkibi belgilanadi; 
— ishlab chiqarish b limlarining yer massivlari joylashtiriladi 
va ularning chegaralari belgilanadi. 
Loyihaning k rilayotgan tarkibiy qismi quyidagi asosiy ele-
mentlardan tashkil topadi: 
1. X jalikning tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishini, ishlab 
chiqarish b limlari tarkibi, soni va lchamlarini belgilash. 
2. X jalik markazlarini joylashtirish. 
3. Ishlab chiqarish b limlarining yer massivlarini joylashtirish. 
Ishlab chiqarish b limlarini joylashtirishga ma'lum talablar 
q yiladi, ularni t rtta guruhga b lish mumkin: 
— ishlab chiqarish-iqtisodiy; 
— qurilish-loyihalash; 
— ijtimoiy; 
— ekologik.