A21 Avezbayev S

2. X jalikdagi ichki magistral y Harni joylashtirish 
Magistral y llarni joylashtirishning mazmuni va ahamlyati. 
Qishloq x jalik korxonalarida ishlab chiqarish jarayonlari ziga 
dalalarni, ishchi (su ortsh) uchastkalarini, bo larni, uzumzor-
285 

---

larni, pichanzorlarni. yaylovlarui, ishlab chiqarish markazlanni, 
fermalar va chorvachilik majmualarini qamrab oladigan ma'lum 
hududlarda amalga oshiriladi. Ular x jalik markazlaridan 
dalalarga texnika, uru lik, it, yonil i, simliklarni himo-
yalash va parvarishlash vositalarini. dalalardan va boshqa yer 
turlardan esa dehooiichilik mahsulotlari, yem-xashaklar, sabzavot-
lar, mevaiar va boshqa yuklarni tashish va k chirishni talab 
etadi. 
Bundan tashqari, aniq korxonalarda qishloq x jaligi ishlab 
chiqarishini tashkil etish yuklar va y lovchilar haiakatini z ichi-
ga oladigan tashqi transport aloqalarisiz mumkin emas. X jalikka 
texnika va mashinalar, yonil i, ehtiyot qismlari, Mtlar va quri-
lish materiailari, oziq-ovqat va shaxsiy iste'mol mahsulotlari olib 
kelinadi. z navbatida, x jalikdan dehqonchilik va chorvachilik 
tovar mahsulotlarini elevatorlarga, bekatlarga, qayta ishlovchi kor-
xonalarga oiib boriladi. Y lovchilar qatnashlarining maqsadi 
aholining ijtimoiy va madaniy-maishiy zaruratlarini qondirish 
hisoblanadi. 
Qalnashlar intcnsivligi va ahamivatiga bo liq holda, avtomo-
bil y llari qurilish me'yorlari va qoidalariga asosan 5 toifaga 
b lingan. I —III toifadagi y llar davlat ahamiyatiga molik yuqori 
toifadagi y llarga, IV—V toifalar esa mahalliy ahamiyatga ega 
past toifalarga kiritilgan. 
Me'yorlarga k ra. asosan, qishloq x jalik yuk-lari tashiladi-
gan mahalliy y llar bir kecha-kimduzdagi harakat intensivligi 
200 avtomashinadan kam b lsa, vazilalariga bo liq holda ikki 
guruhga b linadi. Birinehi guruhga x jalikdan tashqaridagi umu-
miy foydalanishdagi y llar kiradi, ular qishloq x jaligi kor-
xonasining x jalik markazlarini ma'muriy markazlar, davlat 
ahamiyatiga molik avtomobil y llari, temir y li bekatlari va suv 
transporti bekatlari bilan bo laydi. Shu guruhga qishloq 
kengashian ma'muriy markazlarini qishloq x jalik korxonasining 
markaziy q r oni bilan zaro. hamda markaziy q r onni 
qishloq x jalik mahsulotlarining kam-k stini t rilash va qayta 
ishlash b yicha korxonalar bilan bo lovchi y llar ham kiradi. 
Bu y llar mahalliy ahamiyatga ega y llar hisoblanadi. 
Ikkinehi guruhga ayrim qishloq x jalik korxonasi ichida 
transport aloqalarini ta'minlash uchun xizmat qiladigan x ja-
likdagi ichki y llar kiradi. Ular qaysi x jalik hududida joylashgan 
b lsa. sha x jalik tasarrufida b iishadi. 
286 

---

X jalikdagi ichki y llar asosiy (magistral) va dala y llan tar-
mo iga b linadi. Ular x jalikda hududni ichki lashki! ctish elc-
mentlaridan biri hisoblanadi. 
X jaiikda ichki y llar ishlab chiqansb b liiniarining x jalik 
marka/lan, aholi yashash joyiari, cnorvachilik fermalan va kom-
piekslari, aimashlab ekish massivlan, boshqa ishlab chiqarish 
obycktlari, umumiy i ydalanishda avtomobil y llari orasidagi 
qulay transport aloqasini ta*minlashi va yuklarni tashish, texnika 
qatnovlari, y lovchilar kelib ketishlari uchun qulay sharoitlar 
yaratishi kerak. 
Dala y ilari almashlab ckish massivlari, daialar, daraxtzorlar, 
pichanzorlar va yaylovlar ichidagi ishlab chiqarish jarayonlariga 
xizmat k rsatish uchun /arur. Daia y liari tarmo i asosiy 
y llarning tabiiy davoini va tarmoqlari hisoblanadi. 
X jalikda ichki magislral y llarni joyiashtirishda quyidagi 
masalalar ycchiladi: y llar y nalishlari aniqlanadi; ularning 
toifalari va guruhlari beigilanadi; magistrai y lbr trassalari ( rni) 
va ular ichamlari, qoplamalariniug turlarini belgilash bilan y l 
inshootlari quriladigan joylar joylashtuifadi; y llarni joylashtirish-
ning iqtisodiy samaradoiligi va qurilish navbatlan asoslanadi. 
Magistral y llarni joylashtirishga q yiladigan asosiy talablar. 
X jalikda ichki magisirai y ilar larmog
L
ini joylashtirishda 
quyidagi taiablar hisobga olinishi kcrak. 
1. Qi^hloq x jalik korxonalarida q shni x jaliklar, ma'-
muriy va iqtisotliy marka/lar bilan yi! davomida transport alo-
qalarini ta"miniash. 
2. Loyihalanayotgan x ialikdagi ichki y llar tarmo ini 
umurniy foydalanishdagi (ciavl.it, mahalliy) yoMlar, yangidan loyi-
halanayotgan muhandislik infrati/imi eiementlari (elektr uzatish, 
radio va telefon tarmoqlari, gaz va nefi quvurlari, magistral kanal-
lar va suv quvurlari va boshq.) bilan bo lash. 
3. Y l va y l inshootiarini qurishga kapital xarajatlarni 
minimailash, foydalanish xarajatlarini kamaytirish. 
4. Minimal transport xarajatlari, iransport vositalaridan foy-
dalanish samaradorligini oshirisii, transport isrlarini z vaqtida 
bajarish. 
5. Hududni t g
L
ri tashkil ctish, qisliloq x jalik yerlaridan 
oqilona va t la foydalanish uchun eng yaxshi sharoit yaratish. 
6. Zarur toifa va guruhlardagi asosiy y llarni loyihalash va 
qurishda me'yorlari va qoidaiarining bajarilishini ta"min!ash. 
?87 

---