A21 Avezbayev S

2. Servitutlar va ularni x jaliklararo yer tuzishda 
hisobga olish 
Yerga boigan mulkchilik huquqini beruvchi guvohnomani 
tayyorlashda, aksariyat holiarda, undan foydalanish b yicha 
cheklashlar va majburiyatlarni {servitutlarni) belgilash zarurati 
paydo b ladi. Shu maqsadda hozirgi vaqtda sifat jihatdan yangi 
axborotlarga ega hujjatlar ishlana boshladi. Ularning asosiy 
yutu i — yer resurslari t risidagi ma"lumotlarni tizimlash, 
tezkorlik va ilmiy izlanishlar natijasiga tayanishidir. Ular jumlasiga 
ma'muriy tumanning yerdan foydaianishdagi cheklashlar va 
majburiyatlarining navbatchi xaritasi kiradi. 
Yerlardan foydalanishdagi cheklashlar hududning maxsus 
huquqiy tartibidan, yerlarni ekologik himoyaiash, tuproqlar 
unumdorligini saqlash, atrofdagi tabiiy muhitni muhofaza qilish 
talablaridan kelib chiqadi. 
Begona yer uchastkasidan cheklangan foydalanish huquqi (ma-
jburiyat, servitut) yer uchastkasi egasi qo"shni yer uchastkasi egasi-
dan uning yeridan cheklangan tarzda foydalanish imkoniyatini ta-
lab etganda belgilanadi. Namunaviy misollar: q shni uchastka 
orqali piyoda yoki mashinada tish huquqi, elektr uzatish, aloqa, 
quvur tkazgichlar, suv ta'minoti va melioratsiya va sh. . tarmo-
qlarini qurish va ulardan foydalanish, bular servitutni belgilamas-
dan ta'minlanishi mumkin emas. 
Yer uchastkasini servitut bilan majburiyatlash yer uchastkasi 
mulkdorini egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish 
huquqlaridan mahrum etmaydi. 
Servitut uni talab qilgan shaxs va yer uchastkasi mulkdori 
orasidagi kelishuv b yicha beigilanadi; u ko"chmas niulk huquqi-
168 

---

---

iangan yerlardan tashqarida joylashgan shunday obyektlar 
uchastkalari hamda shahar atrofi mintaqalaridagi himoyalash va 
sunitariya-gigiena vazifalarini bajaruvchi va aholining dam olish 
joyi hisoblangan rmonlar, rmon parklari va boshqa yashii dov-
daraxtlar bilan band yerlar; 
— tarixiy-madaniy maqsadlarga moijallangan hududlar — ta-
rixiy va madaniy yodgorliklar, ziyoratgoh joylar, shu jumladan, 
tarixiy-madaniy q riqxonalar deb e'lon qilingan, hamda 
an'anaviy xalq san'ati turlari va hunarmandchiligi bilan bo liq 
korxonalar va boshqa obyektlar bilan band yerlar; 
— davlat tabiiy q riqxonalari, milliy va dendrologiya parklari, 
davlat tabiiy zakazniklari, boshqa toifa yerlarida joylashgan tabiat 
yodgorliklari va ular muhofaza mintaqalari hududlarining bir qis-
mi; 
— sanitariya yoki to -sanitariya himoya davolash-so lom-
iashtirish joylari va kurortlar okruglari; 
— rekreatsiya, tarixiy-madaniy maqsadlarga m ljailangan, 
mustaqil yerdan foydalanish b lmagan hududlar; 
— himoya vazifasini bajaruvchi rmonlar egallab turgan yer-
lar; 
— suv ta'minoti va x jalik, ichimlik maqsadlarida suv uzatish 
manbalarining sanitariya-himoya mintaqaiari; 
— elektr uzatish va aloqa, gaz uzatish, neft uzatish, issiqlik 
trassalari chiziqlari va ularning muhofaza mintaqalari; 
— oqova (chiqindi) suvlar biian su oriladigan dalalarning, 
oqova suvlari inshootlarining, qattiq maishiy chiqindilar ahlatxo-
nalarining, qabristonlarning, zaharli sanoat chiqindilarini zararsiz-
lantirish va k mish b yicha poligonlaming, veterinariya obyekt-
larining zooveterinariya oraliqlarining, go
:
ngni chiqarish va foy-
dalanishga tayyorlash tizimlarining sanitariya-hirnoya mintaqalari; 
— ma'danli itlar va simliklarni himoyalashning kimyoviy 
vositalari, neft va neft mahsulotlari va siqilgan gazlar omborlari 
gidrometeorologiya stansiyalarining muhandislik obyektlari atrofi-
dagi ayrim obyektlarni joylashtirish cheklangan mintaqalar; 
— chorvachilik, parrandachilik, yovvoyi hayvonlar, quyonchi-
lik fermalari va majmualari atrofidagi sanitariya va zooveterinariya 
mintaqalari; 
— suv-himoya mintaqalari va qir oq b yi polosalari; 
— simliklarni himoyalashning kimyoviy vositalarini aviatsiya 
va yerdagi texnikalar yordamida qoilash cheklangan mintaqalar; 
170 

---

— konservatsiya bosqichidagi yer uchastkalari; 
— foydali qazilma boyliklarning va torfning aniqlangau 
sanoatbop qatlamlari chegaralari; 
— qurol-yaro arsenallari, bazalari va omborlari atrotidag: 
taqiqlangan mintaqalar; 
— buzilish jarayonlarining oldini olish uchun maxsus foy-
dalanish tartibi beigilangan uchastkalar; 
— shaharlar, qishloqlar va muhandislik infratizimining rivo-
jlanishi uchun zaxira hududlar; 
— servitutlar bilan majburiyatlangan yerlar. 
Ma'lumotlar yi ilishiga qarab cheklashlar va majburiyatlar 
xaritalari mazmuniga q shimchalar kiritilishi mumkin (xususan, 
juda qimmatbaho va eroziyaga uchragan yerlardan foydalanish 
tartibi b yicha). 
Navbatchi xaritalarda servitutlarning quyidagi turlari bilan 
majburiyatlangan yer uchastkalari chegaralari aks ettiriladi: 
— piyodalar s qmoqlari — begonalar yer uchastkasi orqali 
s qmoqdan piyoda yoki velosipedda tish huquqi bilan. Ularga 
ishlab chiqarish (qishloqlarning chorvachilik fermalari hamda 
majmualari va boshqa ishlab chiqarish markazlari bilan aloqasi) va 
ijtimoiy soha obyektlar (temir yoii bekatlari, avtobus bekatlari, 
pristanlar va fuqarolar ommaviy boradigan boshqa obyektlar) bilan 
optimal piyoda aloqani ta'minlovchi uchastkalar kiradi; 
— avtomobil y Hari — begona yer uchastkasi orqali y ldan 
transport vositalarida tish huquqi bilan. Ularga transport yerlari 
toifasiga kirmaydigan, bir necha mulkdorlar (foydalanuvchilar) yer 
uchastkalari orqali tadigan va tashqi dtinyo yoki yer egaligining 
(yerdan foydalanishning) ayrim qismlari bilan transport aloqalarini 
ta'minlovchi avtomobil yoilari bilan band hamda fuqarolarning 
ommaviy boradigan joylariga kelish uchun zarur yoilar egallagan 
yer uchastkalari kiradi, 
— kommunikatsiya chiziqlari — uchastkadan umumiy yoki 
shaxsiy elektr uzatish, aloqa, gaz uzatish va boshqa kommunikat-
siyalar tannoqlarini begona yer uchastkasi orqaii tkazish, ta'mir-
lash va foydalanish, chegara va geodeziya belgilarini joylashtirish 
va ularga kelish uchun foydalanish huquqi bilan; 
— suv tkazish — z uchastkasiga begonalar suv havzasidan 
yoki begona yer uchastkasi orqali suvni tkazish huquqi bilan. 
Ularga suv tkazish inshootlari, ularning sanitariya-himoya va 
texnologik polosalari egallagan uchastkalar kiradi; 
I7i 

---

— drenaj ishlari — z yer uchastkasidan suvni begona 
uchastkaga yoki u orqali chiqarish huquqi bilan. Ularga yer 
uchastkalaridan suv chiqariladigan yer egalari (yerdan foydalanuv-
chilar) yer uchastkalari chegaraiandan tashqaridagi yerlarda joy-
lashgan suv chiqaruvchi kanallar. suv tashlovchi va suvni 
y naltiruvchi inshootlar kiradi; 
— suv olish — z yer uchastkasining suvga b lgan talabini 
qondirish uchun begonalar suv havzasidan suv oiish va suv havza-
siga olib boradigan s qmoq y ldan foydalanish huquqi bilan. 
Ularga ayrim shaxslar foydalanishidagi, suv ta'minoti maqsadida 
foydalanish huquqiga boshqa shaxslar ham ega, suv obyektlari 
yoki ularning qismlari; suv olish inshootiari, suv olish joylari 
bevosita joylashtiriladigan hududlar hamda suv oiadigan joylarga 
borishni ta'minlaydigan s qmoq y llar egaliagan yerlar kiradi; 
— mollarni haydab tish — begona yer uchastkasi orqali mol-
larni haydab tish va poda y li b yicha tish huquqi bilan. 
Ularga mollarni doimiy boqiladigan, suv ichadigan joylarga va 
boshqa maqsadlarda, haydab tilayotgan molning egasiniki 
b lmagan yer uchastkalari orqali haydab tish uchun m ljallan-
gan uchastkalar kiradi. 
Su orish — begonalar suv havzasidan z molini su orish va 
begona suv havzasiga olib boradigan mol yuradigan y ldan foy-
dalanish huquqi bilan. Ularga suv obyektlari yoki ularning qism-
lari egalari, ayrim shaxslar muikchiligidagi, mollarni su orish 
maqsadida foydalanishga boshqa shaxsiarning ham huquqi bor 
uchastkalar; su orish maydonlari bevosita joylashgan maydon-
chalar; su orish joylariga borishni ta'minlaydigan piyodalar 
s qmoqiari va poda y llari egallagan yerlar kiradi; 
— begona yaylov yer uchastkasida mahalliy sharoitlarga va odat-
larga mos tarzda mol boqish huquqi bilan. Ularga z mollarini bo-
qadigan mulkdorlarga, yer egalariga (yerdan foydaianuvchilarga) te-
gishli b lmagan (ijaraga ham olinmagan) yer uchastkalari kiradi: 
— yowoyi hayvonlarning yashash va k chib yurishi tabiiy 
muhitini saqlash — davlatning begona yer uchastkasida yovvoyi 
hayvonlarning k chib yurish va yashash rnuhitini muhofaza qi-
lishga qaratilgan tadbirlarni tkazishi huquqi bilan; 
— himoya inshootlari — landshaftlarni va atrofdagi tabiiy 
muhitni himoyalash maqsadida eroziyaga qarshi (gidrotexnika, 
rmon melioratsiyasi), sellarga qarshi, suv bosishiga qarshi va 
boshqa obyektlarni hamda inshootlarni qurish va ulardan foy-
172 

---

dalanish huquqi bilan. Uiarga davlat kapita! mabla lari hisobiga 
k rsatilgan inshootlarni yoki binolarni joylashtirish yoki qurish 
uchun moMjallangan va yerlarida ushbu obyektlar va inshootlar 
joylashgan mulkdorlar, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar yer-
lari hududlarining, hamda chegaradosh hududlarning himoyasini 
ta^minlovchi yerlar uchastkalari kiradi; 
— rmondan q shimcha foydalanish — rmonlardan hordiq 
chiqarish, turizm, mevalarni, q ziqorinlarni, simliklarni va 
rmon mahsulotlarini yi ish uchun foydalanish huquqi bilan. 
Ularga barcha rmon bilan qoplangan, rmon x jaligi korxo-
nalari, fuqarolar va boshqaiar egaligidagi. foydalanishidagi, aniq 
rmon hududlarida k rsatilgan foydalanish turlari qonunchilik 
va ijrochilik hokimiyatlari organlari tomonidan t ridan-t ri 
taqiqlanmagan b lsa, yuqorida k rsatilgan maqsadlar uchun 
aholi tomonidan an'anaviy foydalaniladigan uchastkalar kiradi; 
— qir oq polosa!ari — suv obyektlarining qir oq polosalari-
dan hordiq chiqarish, turizm, baliq ushlash va boshqa rekreatsiya 
maqsadlari uchun foydalanish huquqi bilan. Ularga suv obyektlari 
akvatoriyaiariga lutash va aholi tomonidan doimiy tarzda k rsa-
tilgan rnaqsadiar uchun foydaianiiadigan muikchilikda, egalikda 
(foydalanishda) b lgan uchastkaiar kiradi; 
— ta^mirlash-qurilish polosaiari — chegaralari begona yerga 
tutash binolarning poydevorini, devorlarini va tomini ta'mirlash 
va qurilish yo ochiarini rnatish uchun materiallarni taxlab 
q yish huquqi bilan. Bunday servitut himoya va melioratsiya 
obyektlarini, fermalarni ta'miriashda ham talab etilishi mumkin. 
Cheklashlar va majburiyatiarning navbatchi xaritalari 1:10000 
masshtabda, yerlarni iuventarizatsiyalash materiallaridan olingan 
nusxada tuziladi. 
Ayrim vaziyatiarda xaritalar axborotlar bilan haddan tashqari 
t ldirilganda va uing qilishi yomon b iganda tumanning yoki 
yer egaligining (yerdan foydalanishning) ayrim qismlarida 1:5000 
masshtabdagi reja-xarita asosdan tbydalanishga yoki ayrim turdagi 
majburivatlar b vicha xaritalar turlarini tayvorlashga ruxsat etila-
di. 
Reja-xarita asosga topografik yuklama 1:10000 masshtabdagi 
aerofototasvirlar va fotoplaniarni deshifrovkalash b yicha k rsat-
malar talablariga mos kelishi kerak. 
Xaritada yerdan foydalanishdagi cheklashlar va majburiyatlarni 
chizish xaritashunostikda va yer tuzishda qabul qilingan shartH 
173 

---

belgilarga mos qilib bajariladi. Xaritaning qabu! qilingan 
rnasshtabida aks ettirilgan axborot ekmentlari unda masshtabdan 
tashqari shartli belgilashlami q llab k rsatiiadi. 
Navbatchi xarita foydalanishda cheklashlar bilan majburiyat-
langan yer. uchastkalari reestri biian t l aziladi. Reestrda 
quyidagilar k rsatiladi: tartibni yaratuvchi obyektning nomi va 
uning lchamlari; majburiyatlarni beigilash uchun asos b lgan 
huquqlarni belgilovchi va me'yoriy hujjatlar; tartib belgilaydigan 
obyekt ixtiyorida b lgan tashkilot; yerlarda cheklashlar va maj-
buriyatlar belgilangan yer egaligining (yerdan foydalanishning) 
tartib raqami (kodi); majburiyatlangan yerlar maydoni; x jalik va 
boshqa faoliyatlarni cheklash tartibi. 
Servitutlar bilan majburiyatlangan yer achastkalari reestri ham 
shunday shaklda yuritiladi, faqat cheklashlar tartibi rniga servi-
tutda belgilangan foydalanish tartibi k rsatiladi. 
Cheklashlar va majburiyatlar xaritasiga tushuntirish xati tuzila-
di. Linda ishni bajarish uchun asos, uning maqsadi va vazifalari, 
reja-xarita asosining sifati, yerlarni inventarizatsiyalash materiallari 
nusxalarida aks ettirilgan axborotlarning t laligi, cheklashlar va 
majburiyatlar b yicha axborotlarni olish. va aks ettirish usullari, 
maydonlarni hisoblash usullari, cheklashlar va majburiyatlarning 
tarkibi va asosiy mazmuni, majburiyatlangan yerlarning maydoni, 
hujjatlarni kelishish tartibi va sh. . k rsatiiadi.