Ab-i hayat 7 Tasavvuf Adlı Ab-ı Hayat 7

ABDULLAH b. ALİ el-VEZÎR

Abdullah b. Alî b. Ahmed es-San'ânî (ö. 1147/1735) Yemenli Zeydî âlim, tarihçi.

el-Vezîr veya İbnü'l-Vezîr diye de ta­nınmıştır. Hz. Hasan'ın soyundandır. 1074'te (1663) San'a'da doğdu. Ali b. Yahya el-Birtî, Hüseyin b. Muhammed el-Mağribî ve Muhammed b. İbrahim es-Sehûlî gibi devrin önde gelen âlimle­rinden ders aldı. Özellikle tefsir, tarih, edebiyat ve şiirde geniş bilgi sahibiydi. Başta tanınmış âlim el-Emîru's-San'ânî Muhammed b. İsmail olmak üzere bir­çok talebe yetiştiren Abdullah b. Ali'nin San'a'da derslerini takip edenler ara­sında Halife Kasım b. Hüseyin de bulunmaktaydı. Ömrünün sonlarına doğru ders vermeyi bırakıp inzivaya çekildi ve San'a'da vefat etti.

Yazmaları bulunan eserleri şunlardır:

1- Tabaku'l-halvâ ve şıhâfü'1-men ve's-selvâ. 1046-1090 (1636-1679) yıl­ları arasındaki olayları içine alan eserin bazı kısımları Abdullah Muhammed el-Habeşî tarafından “el-Burtuğâliyyûn calâ sâhili'l'Bahri'l-ahmer” başlığı ile yayımlandı. ⁴²⁸ Eserin tenkitli tam neşri Muhammed Abdürrahîm Câzim tarafından yapılmış­tır. Tânhu'l-Yemen hilâle'l-kami't-hâdî caşer el-hicrî ⁴²⁹

2- er-Ravdul-bâsimü'n-nadîr. Tarihçi Muhammed Zebâre tara­fından Neşrul'arf ⁴³⁰ adlı eserinin içinde neşredilmiştir (II, 117-134).

3- Akrâtu'z-zeheb fi'l-Hiâ-hare beyne'r-Ravza ve Bi’ri'l-Azeb. Bu eser de Abdullah Muhammed el-Habeşif tarafından neşredilmiştir. ⁴³¹

4- Camicu'î-mütûn fî ohbâri'î-Yemeni'l-meymûn. Yahya b. Hüseyin es-San'âni2nin Enbâ’ü'z-zamân fî ahbâri'1-Ye-men adlı eserinden kısaltılarak telif edilmiştir.

5- Neşrü'l-'abîr, Hocası AH b. Yahya el-Birirnin biyografisine dair eseri.

6- Cevârişü'l-efrâh ve kutü'1-ervah. Şiirlerini topladığı divanı.

7- İrsâlü'z-zü'âbe eald mes 'eleti's-şahâbe. Salâh el-Ahfeş'in risalesine reddiye.

8- en-Nuğbe li-hidmeti şerhi'n-Nuhbe (hadis).

9- ed-Dürrü'1-munazzam H-şavti'I-kalem (edebiyat). ⁴³²

Bibliyografya

1- Şevkânî. elSedrü'ptâli', Kahire 1348- Beyrut, ts. (Dârü'l-Marife). I, 388-390.

2- Hediy-yetü'l-'ârifîn. I, 428, İzâhu'l-meknûn, I, 57-58, 112; II, 80, 647.

3- Brockelmann, GAL, II, 525.

4- Suppl, W, 544-545.

5- Halîl Yahya Nâmî. el-Bi'şetü'l-Mışriyye li-taşutri'l-mahtütâti'l-Arabiyye fî biIâdi'I-Yemen, Kahire 1952.

6- Ziriklî, el-A'lâm, Kahire 1373-78/1954-59.

7- Kehhâle. Mu'cemü'l'irıü'elufîn, Dımaşk 1376-80/1957-61-Beyrut, ts. (Dâru îhyâi't-türâsi'l-Arabî), VI, 86.

8- Ahmed Hüseyin Şerefüd-din. Târîhul-Yemeni'ş-şakafî, Kahire 1967.

9- Eymen Fuad Seyyid, Meşâdiru târîhi'iYemen fi'l-'asri'l-İsiâmî, Kahire 1974.

10- M. Abdürrahim Câzim, Târihu'l-Yemen Abdullah b. Ali el-Vezir, Beyrut 1405/ 1985, Takdim. ⁴³³

ABDULLAH b. ALKAME

bk. Abdullah b. Ebû Evfa. ⁴³⁴

ABDULLAH AMASİ

XVI. yüzyıl Osmanlı hattatı.

Doğum ve ölüm tarihleri bilinmemek­te. Amâsî nisbesinden Amasyalı olduğu anlaşılmaktadır. Seksen yaşına kadar yaşadığı göz önünde bulundurularak, 1518 tarihli bir hattına istinaden Fâtih devrinde (1451-1481) doğduğu ve Yavuz Sultan Selim devrinde (1512-1520) Öldü­ğü ileri sürülmektedir. ⁴³⁵

Ünlü Amasyalı hattat Şeyh Hamdullah'ın (ö. 1519) akrabası ve muhtemelen talebesi olup onun ölü­münden sonra oğlu Mustafa Dede'yi yetiştirmiştir. İstanbul'a II. Bayezid dev­rinde (1481-1512) gelmiştir.

Kendine has yeni bir yazı tarzı bulu­nan Abdullah Amâsrnin günümüze bir­kaç eseri ulaşabilmiştir. Bunlardan Topkapı Sarayı Müzesi'nde ⁴³⁶ ka­yıtlı bulunan nesih hatla yazılmış Türk­çe Mevlid-i Şerif metni, hattaki kudre­tini göstermesi bakımından önemlidir. ⁴³⁷

BİBLİYOGRAFYA

1- Alî. Menâkıb-ı Hünerveran (nşr. İbnülemin Mahmud Kemal), İstanbul 1926.

2- Nefes-zâde İbrahim, Gülzâr-ı Sauâbinşr. Kilisli Mual­lim Rıfat), İstanbul 1939.

3- Suyolcuzâde Mehmed Necîb, Devhatü'l-küttâb (nşr. Kilisli Muallim Rıfat), İstanbul 1942.

4- Müsta-kimzâde. Tuhfe-i Hattâtin (nşr. ibnülemin Mahmud Kemâl), İstanbul 1928.

5- Habîb, Hattu Hattâtân, İstanbul 1305.

6- Mehdî Beyânî. Ahuâlü Aşar-ı Hoşnüvisan, Tahran 1363.

7- E. Hakkı Ayverdi. Fatih Devri Hattattan ve Hat Sanatı, İstanbul 1953. ⁴³⁸

ABDULLAH b. AMİR

Ebû Abdhrahmân Abdullah b. Âmir b. Küreyz b. Rebîa (ö. 59/679) Halife Osman ve Muâviye devrinde Basra valiliği yapan tabiî.

Babası Âmir, Hz. Peygamber'in halası Beyzâ'nın oğludur. 4 (626) yılında doğ­du. Umretü'1-kazâ veya Mekke fethi esnasında henüz üç yaşlarında iken Hz. Peygamber'e getirilmiş. Peygamber onu okşamış, “O bizim oğlumuzdur. içinizde bize en çok benzeyen odur” demiş ve “Hiçbir zaman susuz kalmasın” diye dua etmiştir.

Yirmi beş yaşında iken Halife Osman tarafından Basra valiliğine tayin edildi (29/650). Valiliği sırasında İran ve Ho­rasan'ın fethi tamamlandı ve son Sâsâ-nî Hükümdarı 111. Yezdicerd Merv'de öl­dürüldü. Onun zamanında gerçekleştiri­len bu fetihler sonunda Basra küçük bir ordugâh şehri olmaktan çıkıp körfe­zin doğusundaki bölgelerin idaresinden sorumlu bir merkez haline geldi. Ayrıca Bahreyn de buraya bağlandı. Bu bölge­lerin divanları da Basra'ya nakledildi­ğinden, Abdullah'ın idaresindeki şehir büyük bir iktisadî gelişme gösterdi.

35 (656) yılında evinde muhasara al­tına alınan Halife Osman, Basra Valisi Abdullah'dan yardım istedi. O da Mücâşi' b. Mes'ûd kumandasında bir askerî birliği yardıma gönderdi. Rebeze'ye va­rınca halifenin şehid edildiğini öğrenen birlik geri döndü. Bunun üzerine Abdul­lah Mekke'ye gitti. Hz. Ali'nin halifeliği­ne karşı çıkmak üzere hazırlıklara baş­lamış olan ve Şam'a gitmeyi düşünen Hz. Âişe. Talha ve Zübeyr ile görüştü; Şam yerine Basra'ya gitmeleri konu­sunda onları İkna etti ve kendilerine malî destekte bulundu. Oğlu Abdurrah-man'la birlikte Cemel Vak'ası'na katıldı, savaşta oğlunu kaybetti, kendisi de ba­şından yaralandı. Savaştan sonra Şam'a gidip Muâviye'ye iltihak etti.

Şam Valisi Muâviye, Abdullah b. Âmir'i Büsr b. Ebû Ertât'la, diğer bir rivayete göre ⁴³⁹ Abdurrahman b. Semüre ile birlikte, kendi adına anlaşma yapmak üzere Hz. Hasan'a gönderdi (41/661). Anlaşmadan sonra halifeliğini ilân eden Muâviye, Büsr b. Ebü Ertât'ı Basra vali­liğine tayin etti. Ancak Abdullah, bu şe­hirle ilgili yarım bıraktığı bazı işleri ol­duğunu söyleyerek halifeden kendisinin Basra'ya gönderilmesini istedi. Muâviye de Büsr'ü azledip Abdullah'ı tayin etti. Abdullah bu ikinci valiliği sırasında Ho­rasan ve Sİcistan'ı yeniden fethetti. Sind bölgesine de Râşid b. Amr el-Cüdeydî kumandasında bir ordu gönderdi. Böyle­ce o, başta Basra olmak üzere Fars, Sicistan ve Horasan bölgelerinin valisi ol­du. Fakat Muâviye. Basra ve çevresinde karışıklıklar çıkaran Hâricîler'e ve yol kesenlere karşı kuvvete baş vurmaktan çekinen, suçlulara müsamahakâr dav­ranan Abdullah'ı valilikten azletti (45/665). Abdullah bundan sonra, 670'te Bi­zans topraklarına bir kış seferi düzen­lemesi dışında, hayatının geri kalan kıs­mını Mekke'de geçirdi; ölünce Arafat'ta defnedildi.

Abdullah b. Âmir, siyasî ve askerî alanlarda çok aktif rol oynamış, bilhas­sa İran ve Horasan'da gerçekleştirdiği fetihler dolayısıyla temayüz etmiştir. Onun imar hizmetleri de dikkati çek­mektedir. Halkın su ihtiyacını karşılamak üzere Basra'da iki, Übülle'de bir kanal açtırmış, Nibâc ve Karyeteyn'i ağaçlandırmış, bazı ev ve konakları sa­tın alıp yıktırdıktan sonra yol ve çarşı yaptırmıştır. Hacılar için Arafat'a bir havuz inşa ettirip kuyulardan buraya su getirtmiştir. Kaynaklar, onun şahsî meziyetlerini ve bilhassa su ile ilgili hiz­metlerindeki başarısını Hz. Peygam­berin çocukken kendisine yaptığı dua­ya bağlamaktadır. ⁴⁴⁰

Bibliyografya

1- İbn Sa'd, et-Tabakâtü'l-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1388/1968.

2- Halîfe b. Hayyât Târih (nşr. Süheyl Zekkâr). Dımagk 1967-68, bk. İndeks.

3- İbn Habîb, el-Muhabber (nşr. ise Lichtenstadter), Haydarâbâd 1361/1942.

4- Belâzürî, Fütûhul-büldân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Kahire 1956-60, bk. İndeks.

5- Belâzürî, Ensâbü'l-eşrâf, I (nşr. Muhammed Hamîdullah), Kahire 1959.

6- Belâzürî, (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1979, bk. İndeks.

7- Taberî, Tanh (nşr. M. I. de Goeje). Leiden.,1879-1901. bk. “İndeks;

8- Hâkim, et-Müstedrek, III, 639.

9- İbn Abdülber, el-İsifâb (el-İşâbe içinde), Kahire 1328.

10- Sem'ânî, el-Ensâb (nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv), Dımaşk 1979-Beyrut 1401/1981.

11- İbnü'l-Esîr. Üsduiğbe, Kahire 1285-87.

12- Zehebî, A'lâmü'n-nûbela', III, 18-21.

13- İbn Hacer, el-İşâbe (nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî), Kahire 1390-92/1970-72.

14- E. Ruhi Fığlalı. İmâmiyye Şîası, İstanbul 1984.

15- Muhammed Câsim Hammâdî, “Vi-lâyetü 'Abdillâh b. Âmir li'1-Başra ve ışlâhâtühü'l-iktişâdiyye fîhâ”, el-Mü’errihu'l-Arabî, XXI, Bağdad 1982.

16- H. Â. R. Gibb, “Abd Allah b. 'Amir”, El2 (Fr), I, 44-45.

17- J. Lassner. “Abdallâh b. 'Amer”, Eh., I, 179-180. ⁴⁴¹