Abdülbaki baykara 7 abdülbaki B. Kani' 7

ABDÜRRAHÎM-İ RÛMİ

(ö. 850/1446 [?]) Mutasavvıf-şair. Merzifon'da doğdu. Sarı Dânişmend lakabıyla tanınan bir zatın oğludur. İlk tahsilini memleketinde yaptıktan sonra Mısır'a gitti. Orada tanıştığı Sühreverdiyye tarikatının Zeyniyye kolu kurucu­su Zeynüddin el-Hâfi’ye (ö. 838/1434) intisap ederek sülükünü tamamladı. Daha sonra şeyhiyle birlikte Horasan'a gitti ve orada birkaç yıl kaldı. “Bir aşk kütüğü yaktık, diyâr-ı Rûm'a attık” di­yen Hâfi’nin emriyle Anadolu'ya döne­rek doğum yeri olan Merzifon'a yerleş­ti. Ölümüne kadar burada irşadla meş­gul oldu. Şiirlerinde Rûmî mahlasını kullanan ve, “Tövbe yâ rabbi hatâ râhına gittiklerime/Bilip ettiklerime bilmeyip ettiklerime” beytiyle şöhret kaza­nan Abdürrahîm-i Rûmî. muhtemelen 850 (1446) yılında vefat etmiştir. Zey­nüddin el-Hâfi’nin Abdürrahîm-i Rûmî'ye verdiği 832 tarihli icazetnamenin metni Nefehât Tercümesi'nde yer almaktadır.

Kendisinden bahseden kaynaklarda İrşâdü'1-enâm, Vesdyd, Dîvançe-i İlâhiyyât ve Işknâme adlı eserleri olduğu kaydedilmekte ise de bunlardan sade­ce îşknâme'si ⁶⁵⁷ gü­nümüze kadar gelmiştir. Hakkında Be­rin Taşan tarafından müstakil bir çalış­ma yapılmıştır. ⁶⁵⁸

Bibliyografya

1- Hüseyin Vassâf. Sefine, 1, 265.

2- Lâmfi. Nefe­hât Tercümesi.

3- Mecdî, Şakâik Tercümesi, İstanbul 1269.

4- Evliya Çelebi, Seyahatname, il, 399.

5- Osmanlı Müellifleri, I, 111.

6- Berin Taşan. Abdürrahim Rûmî, İzmir 1975. ⁶⁵⁹

ABDÜRRAHİM TİRSl

(ö. 926/1520) Kâdiriyye tarikatına bağlı Eşrefiyye kolunun ikinci pîri, mutasavvıf-şair ve musikişinas.

İznik yakınlarındaki Tirşe köyünde doğdu. Aynı köyde imamlık yapan ba­bası Bayezid Fakih'in Bolulu fsfendiya-roğlu Ahmed Bey'in akrabalarından ol­duğu rivayet edilir. Çocukluk yılların­da babasıyla birlikte İznik'e giderek Eşrefoğlu Rûmî'nin sohbetlerine katıldı. Eşrefoğlu'nun. “Bu çocuğu bize veriniz. tâlim ve terbiyesiyle meşgul olalım” de­mesi üzerine, babasının da rızası ile şey­hin himayesine girdi ve onun tarafın­dan büyütülüp yetiştirildi. Bir müddet sonra şeyhinin kızı Züleyha Hatun'la ev­lendi. Eşrefoğlu'nun vefatından (874/1469) sonra vasiyeti gereğince dergâ­ha postnişin oldu. Safer 926'da ⁶⁶⁰ İznik'te vefat etti ve şeyhinin ya­nına defnedildi. Yerine önce Muslihuddin Efendi, daha sonra da oğlu Per Hamdi Efendi geçti.

Abdürrahim Tirsrnin Yûnus Emre ve Eşrefoğlu.Rûmî'nin tesiri altında hece vezniyle ve sade bir dille kaleme aldığı bazı şiirlerine eski mecmualarda rast­lanmaktadır. Bursalı Mehmed Tâhir ile S. Nüzhet Ergun bir divanının bulundu­ğunu kaydediyorlarsa da eser bugüne kadar ele geçmemiştir. S. Nüzhet Er­gun Türk Şairleri'nde çeşitli mecmua­lardan topladığı on bir şiirini yayımla­mıştır. Güfiesi Abdürrahim Tirsrye ait olan ilâhiler, uzun yıllar Kâdirî dergâh­larında okunmuştur. Onun tarafından bestelendiği belirtilen bazı ilâhilere çe­şitli el yazması güfie mecmualarında rastlanmaktaysa da bunların hiçbirinin notası zamanımıza ulaşmamıştır. ⁶⁶¹

Bibliyografya

1- Abdullah Veliyyüddin Burüsevî, Menâkıb-ı Eşrefzâde, İÜ Ktp., TY, nr. 270, vr. 20'-24.

2- Baldırzâde, Ravza-i Evliya, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 4613, vr. 109a.

3- Meh­med Şükrî, Silsilename, Hacı Selim Ağa Ktp., Hüdâyî, nr. 1098, vr. 4a, 6a.

4- a.mlf.. Mecmuamı İlâhiyyât (İsmail E. Erünsal Özel Kütüpharfesi).

5- Hüseyin Vassâf, Sefine, I, 69-70.

6- Osmanlı Müellifleri, I, 17.

7- Mehmed Şemsed-din. Yâdigâr-ı Şemsî, Bursa 1332.

8- S. Nüzhet Ergun, Türk Şairleri, İstanbul, 1936-45.;

9- S. Nüzhet Ergun, Antoloji, İstanbul 1942.

10- Ali İhsan Yurd. “Abdürrahim Tırsî”, TDEA,1, 22. ⁶⁶²

ABDÜRRAÜF es-SİNKİLİ

(ö. 1105/1693 [?]) Şüttâriyye tarikatına mensup Açeli mutasavvıf ve fıkıh âlimi. 1025'te (1616) Açe Sultanlığı'na bağ­lı Sumatra'nın batı sahilindeki Fansûr'un kuzeyinde yer alan Sinkil'de doğdu. Resmî görevle Açe'ye gönderilen Ali adlı bir Osmanlı âliminin oğludur. Gençliğin­de din eğitimi görmek için Arabistan'a giderek on dokuz yıl orada kaldı. Medi­ne'de Şeyh Ahmed el-Kuşâşî ve halifesi İbrahim el-Kûrânî vasıtasıyla Şüttâriyye tarikatına intisap etti. 1661de Açe'ye dönerek Şüttâriyye'yi yaymaya çalıştı. Kesin olmamakla birlikte 1693'te Açe'de vefat etti. Şüttâriyye tarikatı. Cava ve Endonezya'ya müridleri tarafından götürüldü.

Abdürraûf es-Sinkilfnin tasavvuf an­layışının nazarî esası, nefsin yedi mer­tebesi bulunduğu ve insanın Allah'ın su­reti olduğu fikridir. 'Umdetü'l-muhtâcîn adlı eserinde bu konu ile ilgili geniş bil­gi vermiş, ayrıca Kifâyetü'l-muhtâcîn, Beyânü't-tecellî gibi bazı eserlerinde bu görüşlerini tekrar ele alarak açıkla­mıştır. Sünnî çerçeve içinde kalarak, XVII. yüzyılın başlarında Açe'de gelişen şeriat dışı tasavvuf! anlayışı reddeden Abdürraûfun eserlerinin çoğu Malay­ca, bir kısmı ise Arapça'dır. Geniş ölçü­de BeyzâvFnin tefsirinden faydalanarak hazırladığı Malayca Kur'an meali ⁶⁶³ ile Rânîri'nin Şırâtü'l-müstakîm'ine zeyl ola­rak yazıp Açe Prensesi Safiyyetüddîn'e takdim ettiği Mir’âtü't-tullâb adlı Şaffi fıkıh kitabı önemli eserleridir. eJ-Mevâcizü'l-bedîta adlı kırk hadis tercü­mesinin Abdurraûfa ait olup olmadığı kesin olarak belli değildir. Şâ cir Ma çri-iet adlı âhiretle ilgili Malayca tasavvufî manzume ve diğer bazı eserler de ken­disine atfedilmektedir. İbnü'l-Arabfden seçtiği vahdet-i vücûdla ilgili iki metnin şerhi olan Dekâyıku'l-hurûf adlı Ma­layca eseri, A. Johns tarafından İngiliz­ce tercümesiyle birlikte neşredilmiştir. ⁶⁶⁴

Açe'de gelişen Rafızî harekete şiddet­le karşı koyup Sünnîliği savunduğu için sonraki nesiller Açe'ye İslâmiyet'i onun getirip yaydığını sanmışlardır. Mezarı Açe ırmağının ağzında bulunduğundan Töngku di-Kuala” lakabıyla anılan Ab­dürraûf es-Sinkilî, Açe'nin en büyük velîsi olarak kabul edilmektedir. Hak­kında Adolf Rinkes tarafından bir dok­tora çalışması yapılmıştır. ⁶⁶⁵

Bibliyografya

1- Adolf Rinkes. Abdoerraoef uan Singkel, Bijdrage tot de kennis uan de mgstiek op Sumatra en Jaua (Rijks-Universitelt te Lelden), Heerenveen 1909i

2- Karatay. İÜ-Arapça Basmalar.

3- Antoine Cabaton. “Abdurrauf, de Singkel”, RMM, XIV (1911). (A. Rinkes'in eserinin tanıtma yazısı).

4- A. Johns, “Dakâ'ik al-Hurüf by Abd al-RaJüf of Singkel”, JRAS (1955).

5- A. Johns, “The Role of Sufism in the spread of islam to Malaya and Indonesia”, JPHS, IX/3 (1961).

6- M. B. Hooker. “The translation of islam into South-East Asia”, Isiam in South-East Asia, Lelden 1983. 7- John Bousfield. “Islamic Philosophy in South-East Asia”, İslam in South-East Asia (nşr. M B. Hooker), Lelden 1983.

8- W. Juynboll. “Açe”, İA, i, 121.

9- P. Voorhoeve “Abd al-Rauf al-Sinkili”, El2 (Fr.) 1. 90.

10- “Abdul Rauf Singkel”, Ensiklopedi İndonesia, Jakarta 1980. ⁶⁶⁶