Abdülbaki baykara 7 abdülbaki B. Kani' 7

Çıkardığı Gazete ve Dergiler.

1- Mir'ât yahut Gözgü. Türkiye Türkçesi ve Ta­tarca ile karışık olarak neşredilen, siya­sî ve edebî yönü ağır basan bu dergi. 1902 yılında Petersburg ve Kazan'da belirsiz sürelerde yayımlanmış, 1909 yı­lında çıkan 22. sayısıyla yayımı sona er­miştir. İslâm birliğini ve Rusya'da yaşa­yan müslümanların haklarını savunan Mir'ât, Abdürreşid İbrahim'in Rusya'da neşrettiği ilk süreli yayın ve yenilik fik­rine karşı olanlarla mücadele etmek için yazdıklarını yayımladığı bir dergidir.

2- Ülfet. Türkiye Türkçesi ile 15 Aralık 1905'te Petersburg'da yayımına baş­landı; 9 Haziran 1907de 85. sayıdan sonra Rus hükümeti tarafından kapatıldı. Müsâ Cârullah Bigiyev'in önde gelen yazarları arasında bulunduğu ga­zete dinî meselelere ağırlık vermiş, bu sebeple bilhassa medrese talebeleri ara­sında çok okunmuştur. Rusya müslü­manlannın kongreleri hakkında verdiği bilgiler bakımından da önemlidir.

3- Til­miz. 1906'da Petersburg'da Arapça ola­rak yayımına başlandı; 1907de kapatıl­dı. Rusya'daki müslümanların kültür­lerini, dinlerini ve manevî değerlerini korumak için onları uyarmaya yönelikti.

4- Necat. 1906da Petersburg'da yayım­lanan bu mecmuada dinî muhtevalı ya­zılar çoğunluktaydı. İlk sayısından son­ra neşrine hükümet tarafından izin ve­rilmedi.

5- Şirke (Serke). Kazak şivesiyle ve Kazak münevverlerinin yardımla­rıyla Petersburg'da yayımlandı. 1907 yı­lı sonlarında hükümetçe kapatılan mec­mua panislâmist fikirleri savunuyordu.

6- Telimi-i Müslimîn. Dinî, siyasî, tari­hî, felsefî hafialık bir mecmuadır. İslâm âleminden de bahseden dergi, 1910'da İstanbul'da Ahmed Taceddin'le birlikte 32 sayı çıkarılabildi.

7- Cihâd-ı İslâm, Âlimcan İdrisî ile birlikte 1916'da Ber­lin'de neşrettikleri Türkçe bir gazete­dir. 1. Dünya Savaşı sırasında Almanlara esir düşen müslüman askerlere yönelik olarak çıkarılmıştır. Bu gazete bazı kay­naklarda Cihan Haberleri adıyla geç­mektedir.

Abdürreşid İbrahim. İstanbul'da çı­kan Basiret ve Sirât-ı Müstakim, Hin­distan'da Arapça olarak neşredilen el-Beyân, Kazan'da oğlunun çıkardığı Be-yânülhak, Bakü'de çıkan Hayat dergi­lerinde de yazılar yazmıştır. ⁶⁷²

Telif ve Tercümeleri.

1- Livâü'1-hamd (İstanbul 1885). Rusya'da yaşayan müs-lümanlan Türkiye'ye göç etmeye teşvik maksadıyla yazılmış ve gizlice Rusya'­ya sokulup dağıtılmış küçük bir risale­dir.

2- Çolpan (Çoban) Yıldızı ⁶⁷³ Abdürreşid İb­rahim'in, Rus Çarlığının Türkler'eyaptı­ğı baskı ve zulmü protesto etmek mak­sadıyla kaleme aldığı yazılı ilk siyasî belgedir. Rus hükümetine karşı halkı mücadeleye çağıran bu risalede ayrıca yazarın bir müddet relsliğini yaptığı Orenburg Serî Mahkemesinin çalışma­ları, eksikleri ve teşkilâtı hakkındaki düşünceleri de yer almaktadır. Bu se­beple Petersburg'da ikinci defa basıl­mıştır.

3- Bin Üçyüz Senelik Nazra ⁶⁷⁴ Eser. müslümanlar ara­sında bir ittifak kurma zaruretini dile getiren ve daha sonra yapılan ittifak kongrelerine zemin hazırlayan, “İttifak nizamname ve programı”nın ana fikir­lerini ihtiva eden bir kaynak mahiyetin­dedir.

4- Vicdan Muhakemesi ve İnsaf Terazisi ⁶⁷⁵ Hıristiyan misyonerlerinden Dorunkin'in Tatarlar arasında Hıristiyanlığı yaymak maksadıyla yazdığı Açık Mektup adlı risaleye reddiye olarak Tatarca kaleme alınmıştır. Hıristiyanlık ile Müslüman­lığı karşılaştırarak İslâm'ın üstünlüğü­nü ortaya koyan ve mukayeseli dinler tarihi bakımından önemli bilgiler ihtiva eden küçük bir eserdir.

5- Aftonomiya yâ ki İdâre-i Muhtâriyye ⁶⁷⁶ Bu risale I. ve II. Dumanda (1906-1907) ortaya çıkan bağımsızlık eğilimleri karşısında Rusya müslümanlarının da muhtariyet haklarını kullanmala­rı gerektiğini belirten bir eserdir.

6- ed-Dînü'1-fıtri ⁶⁷⁷ İslâm dininin insanın yaratılışına en uygun din oldu­ğunu anlatmak maksadıyla kaleme alınmıştır. Önsözündeki ifadeden iki küçük risale olduğu anlaşılmaktadır.

7- Tercüme-i Hâlim yâ ki Başıma Gelenler (Petersburg, ts.). Çocukluğunu, tahsili­ni ve memleketi olan Tara'ya dönüşü­ne kadar olan yirmi sekiz yıllık hayatını anlatmaktadır.

8- Alem-i İslâm ve Ja­ponya'da İntişâr-ı İslâmiyyet ⁶⁷⁸ 1907-1910 yılları ara­sında yaptığı büyük seyahatinin hâtıralarını bu eserde neşretmiştir.

9- Asya Tehlikede ⁶⁷⁹ Japon Hatano'dan, Muhammed Hilmi Nakava ile beraber tercüme ettikleri küçük bir risaledir. İngiltere. Rusya ve Amerika'­nın Uzakdoğu'da yapmayı düşündükleri faaliyetlere karşı Asyalı milletlerin yani Çin. Japonya, Osmanlı İmparatorluğu, Afganistan. Hindistan, İran, Siyam, Ca­va adaları ile Türkistan'ın birleşmesi gerektiğini anlatan bir eserdir.

10- Binbir Hadîs-i Şerif Tercümesi (Petersburg, ts). Mehmed Arif Bey'in aynı adı taşı­yan eserinin bazı ilâvelerle Tatarca ter­cümesidir.

11- Tarihin Unutulmuş Sahifeleri ⁶⁸⁰ Bu ad altında, Sal­tan Aziz'in Şehadetine Sebep Ne îdi ve Rusya Müslümanlarının Açlık Hal­lerinden Dehşetli Bir Hâtıra isimli iki risalesi Mûsâ Cârullah tarafından, “Hâtıralarından imlâ edilmek suretiyle” neş­redilmiştir. Bu risalede yer alan Sultan Abdülhamid'in ittihâd-ı İslâm taraftan olmadığı iddiası şaşırtıcı ve dikkat çe­kicidir. ⁶⁸¹

Bibliyografya

1- Abdürreşid İbrahim, Tercüme-i Hâlim yâ ki Başıma Gelenler, Petersburg ts.

2- Abdürreşid İbrahim, Alem-i İslâm ve Japonya'da İntişâr-ı İslâmiyyet, İs­tanbul 1328-31.

3- Abdürreşid İbrahim, “Japonya Mektupları”, Sırât-ı Müstakim, sy. 38 (7 Cemâziyelevvel 1327), s. 183; sy. 40 (21 Cemaziyelevvel 1327).

4- Sebîtürreşâd, sy. 2 (184) (24 Rebîülevvel 1330), s. 28-30; sy. 3 (185)(2 Rebîülâhir (330).

5- Eşref Edib, Mehmed Akif-Hayatı, Eserleri ve 70 Muharri­rin Yazılan, İstanbul 1938.

6- Eşref Edib, “Meşhur İslâm Seyyahı Abdürreşid İbrahim Efendi”, İslâm-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, II, nr. 53-54.

7- Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, Ankara 1963, nr. 1006.

8- Özeğe, Kataloy, 1, 139, 233.

9- Zeki Velidî Togan. Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, istanbul 1981.

10- Na­dir Devlet, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi, Ankara 1985.

11- Hasan Duman, Katalog, İs­tanbul 1986. s. 181, 395;

12- Cemil Lee. Hee-Soo, İslam ve Türk Kültürünün uzak Doğuya Ya­yılması (doktora tezi, 1987), İÜ Ed. Fak.

13- (Ö. Rıza Doğrul), “Abdür­reşid İbrahim'in Son Yıllan”, Selâmet Mec­muası, N/32 (100), İstanbul 1949.

14- R. Rahmeti Arat, “Matbuat”, İA, VII, 380-393.

15- TA, I, 67-68. ⁶⁸²

1 23 Şubat 1821.

2 Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/199.

3 Nafiz Paşa, nr. 941.

4 Na­fiz Paşa, nr. 1126.

5 Emanet Hazinesi, nr. 1205.

6 Nafiz Paşa, nr. 1483.

7 Nafiz Paşa, nr 1194.

8 Nafiz Paşa, nr. 1242/1.

9 Nafiz Paşa, nr. 1242/2. Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/199.

10 Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/199.

11 Ali Alparslan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/200.

12 Ali Alparslan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/200.

13 Ahmet Özel, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/200-201.

14 Ahmet Özel, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/201.

15 Vatikan, Ar. 728.

16 Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1417, 223 varak.

17 Ayasofya, nr. 4793.

18 İstanbul 1328.

19 Abdülkerim Özaydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/201.

20 Abdülkerim Özaydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/202.

21 Temmuz 758.

22 Abdülkerim Özaydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/202.

23 Abdülkerim Özaydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/202.

24 Adnan Karaismailoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/202.

25 Leknev 1854.

26 Allahâbâd 1929.

27 Adnan Karaismailoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/202.

28 Adnan Karaismailoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/203.

29 M. Uğur Derman, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/203.

30 M. Uğur Derman, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/203.

31 M. Yaşar Kandemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: ½-3.

32 Ayasofya, nr. 4758, 304 varak.

33 Dâmadzâde, nr. 574.

34 AY, nr. 1805.

35 İsmail Sâib Sencer, nr. 1544.

36 nr M52, 145 varak.

37 Kum 1403/ 1362 hş.

38 M. Yaşar Kandemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/203-204.

39 M. Yaşar Kandemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/204.

40 21 Aralık 1506.

41 DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/204.

42 yazma nüshaları için bk. Ahmed-i Münzevî, Fihrist, II/l, 1082.

43 İstanbul 1253, 1272, 1322.

44 DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/204.

45 DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/205.

46 25 Haziran 1018.

47 Talât Koçyiğit, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/205.

48 bk. Sezgin, GAS, I, 224.

49 Allahâbâd 1327.

50 Feyzullah Efendi, nr. 261/1.

51 nr. 2886/1.

52 Feyzullah Efendi nüshası için bk. Welsweller, s. 94, nr. 62.

53 nr. 3/324.

54 Rical, nr. 53.

55 III. Ah­med, nr. 624/14.

56 nr. 2886/6.

57 Mecmua, nr. 71 /2.

58 MMLADm., L (1979). s. 552 vd.

59 Feyzullah Efendi, nr. 261/3.

60 nr. 2886/3.

61 I, 576, Mecmua, nr. 305.

62 nr. 2286/4.

63 Talât Koçyiğit, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/205.

64 Talât Koçyiğit, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/205.

65 JOHN GUSTAF AGUELİ.

66 Stockholm 1940.

67 Mustafa Tahralı, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/205-206.

68 Paris 1977.

69 Ocak 1936.

70 Mustafa Tahralı, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/206.

71 Mustafa Tahralı, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/206.

72 16 Ağus­tos 1907.

73 12 Ağustos 1912.

74 Mâlikî fıkhına dair, Fas 1326.

75 fıkıh usulüne dair, Fas 1327.

76 Fas 1327.

77 Fas 1327.

78 Fas 1327.

79 Kuranın i'caz ve belagatına dair bir urcûze'dir, Fas 1327. DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/206-207.

80 DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/207.

81 Nisan 1885.

82 28 Kânunusâni 1924-26 Haziran 1924.

83 8 Temmuz 1924-17 Mart 1925.

84 28 Mart 1925-10 Mayıs 1925.

85 Resimli Ay, nr. 53-56, Temmuz-Teşrîni evvel 1928.

86 İnci Enginün, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/207-209.

87 İnci Enginün, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/209.

88 İnci Enginün, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/210.

89 bk. MERİNİLER.

90 19 Mayıs 1854.

91 Ayşegül Demirhan Erdemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/210.

92 13 Eylül 1828-10 Mart 1830.

93 TY, nr. 2687.

94 TY, nr. 4209.

95 Ayşegül Demirhan Erdemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/211.

96 Ayşegül Demirhan Erdemir, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/211.

97 Ekim 19I9.

98 Aralık 1930.

99 Nihat Azamat, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/211.

100 3. baskı, İstanbul 1981.

101 İstanbul 1341.

102 İstanbul 1983.

103 Nihat Azamat, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/211-212.

104 Nihat Azamat, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/213.

105 Celâlettin Çelebi, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/212.

106 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/212.

107 Zeki Sönmez, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/212.

108 17 Ekim 1978.

109 H. Kâmil Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/213.

110 doktora tezi, Paris 1940.

111 Kahire 1973.

112 Kahire 1965.

113 Kahire 1968.

114 Kahi­re 1968.

115 Kahire 1974.

116 Kahire 1965.

117 Kahire 1968.

118 Kahire 1972.

119 Kahire 1965, 1966.

120 Kahire 1967.

121 Kahire 1973.

122 Kahire 1975.

123 Kahire 1975.

124 Kahire 1958.

125 Kahire 1958.

126 Kahire 1960.

127 Kahire 1960.

128 Kahire 1973,1985.

129 Kahi­re 1966.

130 Kahire 1967.

131 Kahire 1966.

132 Ka­hire 1971.

133 Kahire 1974,1985.

134 Kahire 1969, 1985.

135 Kahire 1970. H. Kâmil Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/213.

136 Mayıs-Hazıran 1987. H. Kâmil Yılmaz, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/213.

137 20 Mart 1725.

138 7 Nisan 1789.

139 Münir Aktepe, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/213.216.

140 Münir Aktepe, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/216.

141 23 Aralık 1876.

142 11 Ocak 1878.

143 31 Ocak 1878.

144 4 Şubat 1878.

145 bk. AKÂİDÜ'N-NESEFl.

146 Cevdet Küçük, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/216-224.

147 Cevdet Küçük, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/224.

148 5 Ağustos 750.

149 Resâ’ilü Abdilhamid el-Kâtib, Tunus 1318.

150 Kahire 1913, 1946.

151 s, 173-246. Şakir Ergin, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/225.

152 Şakir Ergin, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/225.

153 bk. I'hbârüVule­mâ', s. 155.

154 Milleti Ktp., Cârullah, nr. 1505, vr. 2a-5d; Süleymaniye Ktp., Hüsrev Paşa, nr. 257, vr. 5b-8a.

155 Cengiz Aydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/225-226.

156 Cengiz Aydın, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/226.

157 Kahire 1927.

158 Ahmed Fahd Bereket eş-Şevâbike, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/226-227.

159 Ahmed Fahd Bereket eş-Şevâbike, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/227.

160 16 Kasım 1705.

161 İÜ Ktp., TY, nr. 2201, vr. 117a.

162 Nuruosmaniye Ktp., nr. 3213.

163 Süleymaniye Ktp., Hacı Beşir Ağa, nr. 34.

164 İÜ Ktp., TY, nr. 2201.

165 İÜ Ktp., TY, nr. 9771, vr. 23b-26

166 Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/227-228.

167 Nuri Özcan, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/228.

168 Hazine, nr. 2154, vr. 20b.

169 Filiz Çağman, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/228-229.

170 Filiz Çağman, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/229.

171 Haydarâbâd 1350/1931.

172 Haydarâbâd 1972.

173 Dımaşk 1377/1958.

174 Dımaşk 1394/ 1974, Beyrut 1398/1978.

175 A'zamgarh 1343/1924.

176 müellifin bunlardan başka Urduca, Arapça ve Farsça bazı eser ve risaleleri için bk. Kudretullah el-Hüseynî, Abdülhay el-Hasenî, s. 280-288. Mehmet Maksudoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/229.

177 Mehmet Maksudoğlu, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/229.

178 DÎA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/229-230.

179 DÎA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/230.

180 DÎA, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/230.

181 Mayıs 1667.

182 bk. Nazif Hoca, ŞM, IV, 122.

183 Ocak 1674.

184 Şaban 1087/Ekim 1676.

185 Nazif Hoca, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/230.

186 Ka­hire 1344.

187 Kahire 1967-1982, Metin, I-XI; Kahire 1986, Fihrist, XII-X1II.

188 nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd v.dğr., Kahire 1356, I-IV.

189 Luğat-i Şatmâme, Abdulqâdiri Bağdâdensis Lexton Şâhnâ-mianum, Petersburg 1895.

190 Şam 1973-1978, l-VI.

191 İstanbul 1978.

192 CVI/3, Kahire 1946.

193 ŞM, IV, 119-145.

194 Nazif Hoca, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1988: 1/230-231.