Abdulla Avloniyning pedagogik qarashlari

Avloniy va boshlangich ta’lim mazmuni xakida.
Abdulla Avloniy boshlangich ta’limning mazmunini millat istikboliga karab belgilaydi. Unda insonni milliy zaruratga chorlaydigan xalk yaratgan suz san’atidagi durdonalar uz aksini topgan. Unda inson kalbiga ziyo nurlarini beradigan ajdodlarimiz meroslari asosiy urinni egallaydi. Shuningdek, unda buyuk siymolarning asarlari xamda uz kalamiga mansub asarlaridan xam foydalaniladi.
Shunisi kuvonarliki, biz urgangan boshlangich maktablar uchun yozilgan darsliklarda mazmun nozik bir nafosat pardasi bilan bezatilgandir.
Saidrasul Aziziyning "Ustodi avval" darsligidagi (alifbedan keyingi davrda) foydalaniladi. "Yolgonchi" xikoyasidagi asosli goya ana shunday kizikarli kilib berilgan.
"Dunyoda eng xor kishi kimdir? Yolgonchi kishidir, xar kimga nima lozim? Rost suzlik va xushfe’llik. Avloniyning "Yolgonchi chupon" xakidagi she’rida tugri suz kutkarar balolardin, deyilgan. Dogi xijron va mojarolardin", degan goya xam Aziziy goyasiga xamoxangdir. Bunday goyalar "Birinchi muallim raxbari avval", "Raxbari muallim" va boshka darsliklarda xam kuplab uchraydi.
Abdulla Avloniy ijodiyoti boshlangich ta’limning shu kundagi muammolarini xal kilishda xozirgi talabga labbay deb javob beradi. Navkiron Mustakil uzbekitonimizning ma’naviy istiklolini yaratishda asosiy manba bulib xizmat kiladi.
Uning darsliklari: ya’ni "1-2-3-4-5 maullimlarida".
Turkiy guliston yoxud axlok - oxlok-odob turbiyasiga oid darsliklarida xam ma’naviy tarbiyaning bosh mezoni inson "gurur", "mexr"ni tarbiyalash masalalari tugri xal kilingan.
Abu Nasr Forobiy ijodiyotining bosh masalasi nufuzli inson tarbiyasi ekan, bunda insondagi kanoat uni uz murodiga yetishni ta’minlaydi.
Bunda inson Ollox Taolodan uni yaratganligi, ota-onasi uni dunyoga keltirganiga faxrlanishi kerak. Bunday kilganda inson-kutarinki rux bilan yashashga, kanoatga urganadi.
Avloniy esa bu goyani rivojlantirib, xayotidan noliydigan noshud mexnatni uz e’tikodiga aylantirolmagan inson - tirik bulsa xam, ulikdir - deydi. Xarakatchan, xayot oshigining fe’li keng, ezgulikni uzida kasb kilgan insongina xayotd mazmunli yashaydi, deydi, u.
Darxakikat, insonning ruxini kutarinkiligi gulshani, maskani, roxat gushasi bu uning Vatanidir. Vatan tuygusi Abdulla Avloniyning darsliklarining xar bir satrida uz aksini topgan.
Tugulib usdim bu Vatanda
Vatanim misoli yuk jaxonda!...
... utar kunlar, utar zamon,
Ey Vatanim bulma xijron
Men ketsamda, sen bul omon,
Omon Vatan, Vatan omon.
Yillar utar, umrlar utar, deganidek, ma’rifat dargalari boshlab bergan "savod alifbosi"ga goyalar Okixon Sharofiddinov sungra kumri Abdullaevalarning "Alifbe" darsliklarida yanada rivojlantirildi.
Vatanga mexr, mexr uni ardoklash xis tuygulari, yukoridagi kitoblarda uz aksini topgan. Ming afsuski, biz "Vatan Moskva... SSR deb uni kalbga jo etib keldik". Bu darsliklarda bosh kaxramonlardagi xatti-xarakatlar uzbek kadriyat va merosidan tamoman uzok edi. Buning asosiy sababi davr bulsa kerak.
Unitilgan xar bir narsa bugun biz uchun yangilik bulib kurinadi. Albatta , avlodlar uzgarishi bilan shunday bulishi tabiiy xol. Zeroki, xayrli ishlarni kachon eslamasangiz bari bir u insonga xavas, ezgulik bagishlaydi.
Abdulla Avloniy endigina maktabga kadam bosgan bola badanini sogligiga katta e’tibor berilishi lozim deb xisoblaydi.
"Badanning salomat va kuvvatli bulmogi insonga eng kerakli narsadir. Chunki, ukimok va urgatmok uchun insonga kuchlik, kasalsiz jasad lozimdur" deb yozgan edi, Avloniy.
Mustakil Uzbekistonda xozir yoshlarni "Soglom avlod" uchun kelib tarbiyalashga katta axamiyat berilmokda. Bunda jismoniy soglom bola yetishtirish ta’lim-tarbiya ishining asosini kuyilishi ta’kidlanmokda.
Abdulla Avloniyning "Badan tarbiyasining rux tarbiyasiga kumak beruvchi vositadir" - degan edi.
Abdulla Avloniy tarbiyasiga aloxida e’tibor bergan edi. Bolaning fikrlashga urgatish akliy tarbiyaning vazifasiga kiradi. "Akl insonlarning piri omili, murshidi yagonasidir. Rux ishlovchi akl boshlovchidir" - degan edi Avloniy.
Abdulla Avloniyning bolalarni aklini peshlovchi ularda xam fikrlash xam insoniy gurux fazilatlarni tarbiyalovchi goyasini ochib beruvchi fikrlaridan ayrim namunalar keltiramiz. Bu mavzular Avloniy uzining "Birinchi muallim" darsligida "Taksim", "Ikki devona", "Ochkuzlik", "Akli bogbon" xikoyalari kiritilgan bulib, ular zamona ruxiga moslashtirilgan.
U shark falkloridagi mavjud bulgan bunday xikoyalarni millat maktab bolalariga moslashtiradi.