Abdulla sher axloqshunoslik

1 Ламонт К. Иллюзия бессм ертия. М ., «Политиздат», 1984. С. 276.
263
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Darhaqiqat, o ‘lim va hayot, boshqacha aytganda, hayot va mamot 
bir - biri bilan uzviy dialektik bog‘liq tabiiy hodisalardan. Bu dunyoda 
hayotsiz o‘lim, o ‘limsiz hayotning bo‘lishi mumkin emas. Buni Lametri 
o b raz li qilib sh u n d a y izo h lay d i: « N a rsa la r d u n y o sid a, o ‘lim 
arifmetikadagi nolning o ‘zginasini boshqa narsa emas»1. Faqat bevaqt, 
fojiaviy o ‘limni yovuzlik tarzida talqin etish mumkin. Chunki aynan 
shunday o iim tufayli, yuqorida aytganimiz, insonni jamiyat va oila 
uchun qiladigan ezgu ishlar bevaqt to ‘xtaydi.
Biz fojiaviy o ‘lim deganda ham ikki xil o ‘limni tushunishimiz lozim: 
birinchisi - tasodifiy, tabiiy yoki texnikaviy halokatlar tufayli ro‘y 
beradigan o ‘lim. U nda tabiiylik mavjud, ikkinchisi — estetikadagi 
fojiaviylik tushunchasiga taalluqli o ‘lim, unda fojiaviylik qahramonlikni 
vujudga keltiradi, o ‘lim - ijtimoiy hodisaga aylanadi. Boshqacharoq 
aytganda, yangi g‘oya uchun zamon bilan kurashib, o ‘zini fido qilgan 
shaxs qahram onlarcha halok bo‘ladi, ya’ni erkinlik subyektda, zaruriyat 
obyektda beriladi va obyekt subyektning ustidan g'alaba qozonadi, lekin 
bundan buyog‘iga, subyektning g‘oyalari bilan yashaydi, bundan o ‘sha 
inson ijtimoiy-axloqiy ideal sifatida maqom topadi, jisman halok bo ladi, 
lekin ruhan, m a’nan u uzoq zamonlar yashaydi yo abadiiy o‘lmaslikka 
erishadi.
Chunki fojiaviy qahram on «o‘z erkini yo‘qotishi bilan aynan ana 
shu erkinlikning mavjudligini isbotlab, o ‘zining erkin ixtiyorini e Ion 
qilib, halok bo‘ladi»2.
Biz o ‘lmaslik deganda asosan ana shu holatni, ijtimoiy-axloqiy ideal 
sifatidagi o ‘lmaslikni tushunamiz. Jism an oMmaslik to‘g‘risidagi fikrlar 
esa tibbiyot muammosi bo‘lib, unga erishishning imkoni yo q, zero, 
keksayish, inson a ’zolarining qarishi mavjud ekan, ular albatta о limga 
olib boradi.
B a’zi ta d q iq o tch ilar, ch u n on chi, I.V.Vishev, inson kosmosga 
chiqmasdan oldin, kosmos haqida fikrlagan, ilmiy ishlar olib borgan 
edi, o ‘lmaslik haqida ham shunday fikr bildirsa bo‘ladi, fan taraqqiyoti 
shunga olib kelish mumkin degan hayotbaxsh ruhdagi farazni ilgari 
suradi. Ayni paytda bu masalada «amaldagi o‘lmaslik» tushunchasi bilan 
«oMmaslik» tushunchasini qorishtirib yubormaslik muhim shart» ekanini