Abdulla sher axloqshunoslik

1 Ibn Sino. Abu Said Abul Xayr M ehaniy bilan m unozara. A .Z ohidiy taijimasi.
«Sog‘lom avlod uchun» jum ali, 1996-yil, 5—6-sonlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m utlaq ixtiyor erkinligi berilganini ham , inson x atti-harakati m utlaq 
oldindan belgilab q o ‘yilganini h am inkor qiladi. C hunki, agar insonlar 
taqdiri m utlaq oldindan belgilab q o ‘yilgan b o ‘lsa, u holda ularning 
jonsiz narsalardan farqi qolmasdi, ular dehqonchilik, harbu zarb, tibbiyot 
singari bax tni q o ‘lga k iritib, yovuzlikni uzluksiz y o ‘q otib bo rishn i 
ta ’m inlaydigan hun ar va sa n ’at turlari bilan shug‘ullana olm as edilar. 
Asl baxtga esa faqat odam dagi hayvoniy kuch xatti-harakatlarini ruhning 
aqliy qismi nazorat qilib turganidagina, inson o ‘zi intilishi lozim b o ‘lgan 
narsalarga am aliy aql qay vaqtda va qay tarzda intilishni lozim k o ‘rsa, 
o ‘shanday harakat qilgandagina erishish m um kin.
Q u rd o b a lik m u ta fak k ir id ea l d av latda fu q aro larg a fa z ila tla rn i 
singdirish va taraqqiy ettirish uch u n ikki xil usulni q o ‘llashni taklif 
qiladi. Birinchisi — ishontirish usuli. U ham , o ‘z navbatida, ikki xil 
yondashuvni taqozo etadi: keng om m ani tarbiyalash uchun sh e’riy va 
xitobiy nu tq d an , ya’ni badiiy asarlar ham da notiqlik san ’atidan, «sara» 
kishilarda fazilatlarni rivojlantirish uchun esa isbotiy n u tqdan, ya’ni 
ilm iy-falsafiy nutqd an foydalanish lozim. Ikkinchisi — m ajburiy usul. 
U , asosan, tashqi dushm anlar bilan kurashni o ‘z ichiga oladigan hodisa. 
M utafakkir bu usulni jih o d bilan tenglashtiradi. Lekin Ibn Rushdning 
tushunchasidagi jihod — kofirlarga qarshi olib boriladigan doim iy diniy 
urush em as. U A rastuning «N ikom axning axloq kitobi» asariga yozgan 
sharhida d o im o tinchlik zarurligini, urushga esa b a ’z a n -b a ’zangina yo‘l 
q o ‘yish kerakligini aytadi, jihodni faqat shariat talablari nuqtayi nazaridan 
tush u n ish m usulm onlar boshiga ko‘p ofatlar keltirganini t a ’kidlaydi. 
D em ak, Ibn R ushdning fikriga ko ‘ra, jihodni tariqat talqinlari asosida 
tu shu nm oq lozim . Bu — qurdobalik m utafakkirning ham tasaw ufdan
xabardor ekanligini ko ‘rsatadi.