Abdulla sher axloqshunoslik



Yüklə 10,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə43/209
tarix13.12.2023
ölçüsü10,65 Mb.
#139765
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   209
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

so ‘rashibdi:
— Bunchalar shoshi/ib qaylarga y o ‘l tutding, ey Robiya?
Robiya qo ‘lidagi chelakka ishora qilibdi:
— Do ‘zaxdagi о ‘tni о ‘chirmoqchiman.
Yo ‘lovchilar yoqalarini tutib, «astagfirulloh» degancha so ‘rashibdi:
— U holda qo ‘lingdagi mash ’a!a nechun ?
— Bu mash ’ala bilan jannatga о ‘t qo ymoqchiman.
Yo ‘lovchilarning yuzlaridan qoni qochib qichqirishibdi:
— Allohdan m agfirat so ‘rab iltijo qil, ey badbaxt ayol, aks holda kofir
qavmlardan b o ‘lib qolasan.
— Yo‘q, azizlarim, meni n o to ‘g ‘ri tushundinglar. Men kofir emasman,
Alloh taolo bilan bandalar о ‘rtasidagi bu ikki pardani yo ‘qotmoqchiman
xolos, toki bandalar Alloh taologa do ‘zax о ‘tlarida kuyishdan qo ‘rqishgani
yoki jan n a t iqbolidan umidvor bo ‘lishgani uchun emas, balki Uning Alloh
ekanligi, Biru Borligi va Boqiy go ‘zalligi uchun ibodat qilishsin».2
D em ak, shariat islomning m ohiyatini anglatadigan dastlabki, tashqi- 
huquqiy bosqich b o ‘lsa, tariqat uning ichki-axloqiy, yuksak bosqichdagi 
ko‘rinishi hisoblanadi. Buni allom a H usayn Voiz K oshifiy m ana bunday 
tu sh u n tira d i: « S h a ria t — ra v sh a n b ilg a n n a rs a la rd ir, n ish o n a d ir,
1 Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. М ., ««Наука»», 1965. С. 18.
2 A. Shimmel. Jonon m ening jonim da. Y.Parda taijimasi. Т ., «Sharq», 1999, 4 4 -
45-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi


h u rm a td ir. T ariq at — q id irilad ig an narsalardir, in tilish , b ay o n d ir, 
xizm atdir. H aqiqat — ko'rish uch u n kurashish, k o‘riladigan narsa, ya ni 
ayondir, hikm atdir. Agar bu lardan h a r birining samarasi nim a, deb 
so‘rasalar, degil: shariatning sam arasi — ahdga vafo, tariqatning samarasi
— fikr, y a’ni o ‘zidan voz k echm oq, haqiqatning sam arasi — baho , y a ’ni 
botildan u m idni uzib, haq suygan ishlarga bog‘lanish»‘ .
Koshifiy to m o n id an tariqatni qidirish, intilish ham da bayon qilish 
bilan bog‘liq uning sam arasini esa fikr deb talqin etilishi tasaw u fn in g
m ushohada va tafakkurga suyanishini, ya’ni falsafiy um um lashtirish 
tam oyili asosida ish ko‘rishini anglatadi.
Tangri insonni farishtalardan ulug‘ q o ‘yib, yerdagi xalifam deb atadi, 
y a’ni ayricha b ir m uhabbat bilan yaratdi, unga tafakkur qilish im konini 
berdi. D em ak, inson ham unga m uhabbat q o ‘ym og‘i lozim . Insonga 
yuboriladigan azob-u q ub atlar an a shu m uhabbat darajasining X udo 
to m o n id an sinab ko ‘rilishidir. T asaw ufning m ohiyati ikki to m o nlam a 
m u hab batn i talqin etm oq. Shuning uchun ta s a w u f axloqshunosligida 
m u habbat his-tuyg‘ulik m aq o m id an tushuncha darajasiga k o ‘tariladi. 
Qisqa qilib aytganda, ta s a w u f islom iy axloq falsafasi sifatida ish ko‘radi.
T a s a w u f axloqshunosligida H ujjat ul-islom Imom G ‘azzoliyning 
(1 0 5 8 -1 1 1 1 ) o ‘rni beqiyos. U n in g axloqiy qarashlari, asosan, har 
jihatd an buyuk asar boMmish «Ihyoi ulum ad-din» deb atalgan to ‘rt 
jildlik kitobida, shuningdek, «K im yoi saodat», «M ukoshafat ul-qulub» 
asarlarida o ‘z aksini topgan. U larda tavakkul (ham m a n arsada Allohga 
su y an ish ) X u d o n in g yak kaligiga e ’tiq o d sifatida ta lq in e tila d i va 
m uhabbat, ixtiyor erkinligi, taqdir, niyat singari m uam m olar bilan bog‘liq 
holda tahlil qilinadi.
G ‘azzoliy m uhabbatni bilishning m ahsuli deb ataydi. Z e ro , inson 
nim aniki bilsa, o ‘shanigina sevishi m um kin. M asalan, to sh d a m uhabbat 
b o ‘lm a y d i, u b ilis h d a n y iro q . M u h a b b a t fa q a t b ilis h n in g jo n li 
subyektigagina xos sifatdir. M utafakkirning fikriga ko ‘ra, m uhabbatning 
besh tu ri mavjud: 1) insonning o ‘ziga, o ‘z kam oloti va sog‘-om onligiga 
m uhabbati; 2) insonning o ‘z h ay o tin i davom ettirishini t a ’m inlovchi, 
uni asrovchi, und an turli m uhlikotlam i (halok etuvchilarni) nari tutuvchi 
v a lin e ’m atlariga m uhabbati; 3) insonning, garchand shaxsan о ziga

Yüklə 10,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   209




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin