Abdulla sher axloqshunoslik

Yaxshilikni sen о ‘zingga kema qil,
Hech kishiga ranju ozor bermagiP.
Jom iy bu dostonda axloqiy tarbiya m asalasiga h a m aloqida to ‘xtaladi: 
X udo bergan n e ’m atn i — inson m o h iy a tid a g i axloqni -o‘z v aq tid a
1 Jomiy. Bahoriston. Sh.Shomuham edov taijimasi.T., «Yozuvchi», 1997, 7—8-b.
2 0 ‘sha manba, 23-bet.
3 Jomiy. Silsilat uz-zahab. Vasfiy taijimasi. / / Tanlangan asarlar. Т., G ‘.G ‘ulom
nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1971, 149-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

parvarish qilib borilm asa, kishi fazilat egasi b o ‘lolm aydi, tarbiyasi sust 
odam ning axloqi tez so 'n ib qolgan olovga o ‘xshaydi, boshida axloqiy 
darajasi past kishi esa tarbiya tufayli qalbi gurillab yonib, yuksak axloq 
egasiga aylanishi m um kin:
Agarchi olov bashardir bemajol,
Biroq tarbiyatdan bo ‘lur barkamol'.
Jom iy asarlaridagi axloqiy g'oyalar hozir ham biz uchun qim m atli, 
o ‘z aham iyatini yo‘qotgan emas.
T em u riylar davri axloqshunosligida N avoiyning nazari tu sh g an
allom a, uning zam ondoshi H usayn Voiz Koshifiyning (1440—1505) 
siym osi alohida diqqatga sazovor. X ondam irning ta rifiga ко ra, u 
«m a’qul va maxsus ilm larning barchasidan to ‘la naflangan va bahram and 
b o ig a n kishi». Koshifiyning axloqshunoslikka doir eng m ashhur asari 
«Axloqi M u hsiniy»dir. H usayn B oyqaroning o ‘g ‘li, M arv hok im i 
s h a h z o d a M u h sin M irz o g a b a g ‘ish la n g a n b u k ito b d a K o sh ifiy
axloqshunoslikning ju d a k o ‘p tushunchalariga sharh beradi, ularni jo n li, 
hayotiy m isollar, shuningdek, qadim gi hikoyatlar asosida talqin etadi. 
U yaxshilik va yom onlik haqida fikr yuritar ekan, yaxshilikni asosan 
e z g u lik m a ’n o s id a tu s h u n a d i. E z g u lik n in g ib tid o s in i K o s h ifiy
xushxulqlilikda ko‘radi. Insoniy fazilatlami u tarbiya, bilim, tajriba orqali 
tark ib topadi deb hisoblaydi. H alollik, rostgo‘ylik, m ehnatsevarlik, 
insonparvarlik singari axloqiy m e ’yorlar va tam o y illar ezgulikning 
poydevori sifatida olib qaraladi.
Koshifiy adolat tushunchasiga, ayniqsa, batafsil to ‘xtaladi va uni 
o ‘ziga xos sharhlaydi. M utafakkir adolatni insonning eng yaxshi fazilati, 
adolatsizlikni esa y o m on odam lardagi eng yom on illat tarzida taq d im
qiladi. Shuningdek, Koshifiy adolatning ijtimoiylik xususiyatini h am
nazard an qochirm aydi: adolat natijasida m ulk boqiy, m am lakat boy- 
b a d a v la t, k e n tla ru sh a h a rla r obo d b o 'la d i. Z u lm esa m am la k a tn i 
tanazzulga olib keladi. Koshifiyning fikriga ko‘ra, jam iyat tabaqalari 
bir-biri bilan m ustahkam ijtimoiy bog‘liqlikka ega: agar jam iyatda adolat 
hukm surmasa, zaiflar yo‘qoladi, zaiflarsiz esa kuchlilarning ham b o ‘lishi 
m um kin emas. Y a’ni adolatsiz tuzum da jam iyat inqirozga uchraydi. 
A dolat — insoniy jam iy atn i baxt-saodatga olib boruvchi yo 1.