Abdulla sher axloqshunoslik
Yüklə 10,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1 Кант И. С очинения в 6 т.
Т. 4. ч. 1. С. 228. 2 0 ‘sha manba. С. 463. www.ziyouz.com kutubxonasi Bu munosabatdagi majburiyatlarning ikkitasini K ant eng muhim deb hisoblaydi. Bular — muhabbat va hurm at. H ar bir kishining burchi — xayrli ishlar qilishidan, ya’ni biror-bir mukofotga umid bogMamasdan, imkon qadar odamlarga yordam berishidan va ularning baxtli boMishiga ko‘maklashuvidan iborat. Mutafakkir insonparvarlikni eng muhim fazilat, insonni sevmaslikni asosiy illat deb hisoblaydi. Shuningdek, Kant adolat, rostgo‘ylik, d o ‘stlik singari tushunchalarga ham bafuija to ‘xtaladi. Kant axloqshunosligining cho‘qqisi — abadiy tinchlik g ‘oyasi; hech qanday urushga yo‘l yo‘q: na men bilan sening orangdagi tabiiy holatdagi urushga, na oramizdagi davlatlar sifatidagi urushga yo‘l yo‘q, urush har kim o ‘z huquqini qo‘lga kiritishi uchun zarur bo'lgan usul emas. Ayni paytda, insoniyat uchun axloqiy komillikka erishuvning faol vositasini mutafakkir m a’rifatda ko‘radi. M a’rifat uchun esa faqat erkinlik, erkinlik boMganda ham juda zararsiz, har bir holatda o ‘z aqlidan oshkora foydalanadigan erkinlik zarur. Erkin, hayratlanib, ixlos bilan yashash lozim. Kant inson sifatida ham shunday yashab o ‘tdi. U ning ikki narsa haqida qancha ko‘p, qancha uzoq o ‘ylaganing sari qalbing tobora yangi, tobora kuchayib boruvchi hayrat va ixlos bilan to ‘lib-toshaveradi, bular — boshim ustidagi yulduzli osmon va mening botinimdagi axloqiy qonun, degan gaplari eng aw alo o ‘ziga taalluqli edi. Im m anuyel Kant qarashlarini o ‘rganib o ‘ziga xos rivojlantirgan faylasuf — Yohann Gotlib Fixtedir (1762—1814). U «fan ta ’limoti» yoki «fan haqida fan» degan tushunchani kiritadi; falsafani u ana shunday nom bilan atadi va falsafada o ‘z tizim ini yaratdi. Falsafa fan haqidagi fan ekan, d em ak , faylasuf — t a ’lim o tc h i — m u allim , a n iq ro g ‘i insoniyatning muallimi, tarbiyachisi. Fixte falsafiy tizim ining asosini «Men — menman» va «Men emas — M enm asm an» degan ikki tamoyil tashkil etadi. Birinchi tamoyil M enning o ‘ziga moyilligi, insonning abadiy yuksaklikka intilishi, ya’ni u bor narsa emas, balki b o ‘lishi kerak narsa. Demak, falsafa yoki fan ta ’limoti aynan (faylasuf tafakkurida) insoniyatga o ‘zining cheksiz davom etadigan taraqqiyoti natijasida nim alar qilishi lozimligini ko‘rsatib beradi. M en — M enm an tamoyili, bu — shunday falsafiy doiraki, undagi harakat ibtidosi ayni paytda intiho hamdir. M en, bu — d a’vat, talab, bu — aynanlikka intilish bizga berilgan emas, balki topshirilgan, buyurilgan. A na shu aynanlikka erishilgan paytda inson ilohiylashadi: inson nim a qilishi kerak bo‘lsa, o ‘shani qila oladi, bordiyu u, m en nimanidir qila olm aym an desa, bu uning o ‘shani xohlamaganidir. Faylasufning axloqiy qarashlari m a’lum m a’noda ana www.ziyouz.com kutubxonasi |