Abdulla sher axloqshunoslik

U m um an olganda, insoniyatning intellektual tarixida, hatto nisbatan
dahriylik asri b o ‘lmish XX asrda ham , insonni Xudo yaratgan, degan 
lkr kamida to qson foizni tashkil etadi. Biz ham ana shu ko‘pchilik
' Ст оун И. П р о и сх о ж д е н и е. Р о м а н -б и о г р а ф и я Ч арл за Д ар ви н а М
«Политиздат», 1983. С. 273’.
\ 2 ° ™ 8 : А АЛ а 7>0Г' Fan va din: odam zodning paydo b o‘lishi. «Tafakkur»jumali,
1999, 4 -so n , 32-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tomonidamiz. Ayni paytda, kamchilik bildirgan va bildirayotgan aksilfikr 
ham yashash huquqiga ega ekanini tan olamiz. Respublikamiz Prezidenti 
Islom Karimovning mana bu gaplari bizning fikrlarimiz uchun e tiborli 
xulosa bo‘la oladi deb o‘ylaymiz:
«Shu o ‘rinda ta ’kidlamoqchi edimki, 
dunyoviylik, 
ayrim aqidaparast 
kimsalarning da’volaridan farqli o ‘laroq, aslo 
dahriylik 
emas. Biz bunday 
noto‘g‘ri va g‘arazli talqinlarga mutlaqo qarshimiz»1.
XX 
asrbuyuk olmon faylasufi Karl Yaspers, odamni boshqa jonzotdan 
keltirib chiqarishning nojoizligi haqida gapirib, inson transtendental 
bog‘liqlikka ega, uning imkoniyatlarini, erkini hech bir jonzotniki bilan 
qiyoslab bo‘lmaydi, inson hatto imkoniyatlari naqadar cheksiz ekanini 
o‘zi ham bilmaydi, deb uni ulug‘laganida, bizningcha, tamomila haq 
edi. Agar diqqat qilsak, mutafakkirning fikri Qur’oni karim «Baqara» 
surasida marhamat qilingan quyidagi oyatlarga hamohangdir: «30. Eslang 
(Ey M uhamm ad), Parvardigoringiz farishtalarga: «Men Yerda (Odamni) 
xalifa (yordamchi) qilmoqchiman», deganida, ular aytdilar: «U yerda 
buzg‘unchilik qiladigan, qonlar to ‘kadigan kimsani (xalifa) qilasanmi? 
Holbuki, biz ham du sano aytish bilan Seni ulug'laymiz va Sening 
nomingni mudom pok tutamiz». (Alloh) aytdi: «Men sizlar bilmagan 
narsalami bilaman». 31. Va U zot odamga barcha narsalammg ismlarini 
o‘rgatdi. So‘ngra ularni farishtalarga ro‘baro‘ qilib dedi: «Agar xalifalikka 
biz haqdormiz degan so‘zlaringiz rost bo‘lsa, mana bu narsalarning 
ismlarini Menga bildiring!». 32. Ular aytdilar: Ey pok Parvardigor, biz 
faqat Sen bildirgan narsalarnigina bilamiz. Albatta Sen o'zing ilmu hikmat 
sohibisan». 33. (Alloh): «Ey Odam, bularga u narsalarning ismlarini bildir>>, 
dedi. (Odam) ularga barcha narsalarning ismlarini bildirganidan keyin 
(Alloh) aytdi: «Sizlarga, Men Yer-u osmonlaming sirlarini va sizlar oshkor 
qilgan va yashirgan narsalarni bilaman, demaganmidim?». 34. Eslang 
(Ey M uhamm ad), Biz farishtalarga Odamga ta’zim qiling, deyishimiz 
bilan sajdaga egildilar. Faqat Iblis kibr va or qilib — kofirlardan bo ldi».
Vaholanki, sajda bungacha faqat Tangrigagina bajo keltirilar edi. 
Demak, Xudo bu bilan barcha mavjudotlardan oliy, daraja nuqtayi 
nazaridan o ‘zidan keyin turadigan buyuk zotni yaratganini e Ion etdi. 
Odam — Xudoning yerdagi xalifasi.
Shu o ‘rinda «xalifa» so‘zining amaliy ma’nosi haqida to ‘xtalmoq