Abdulla sher axloqshunoslik

1 Э пикт ет . В чем н аш е благо. М а р к А врелий. Н а ед и н е с с о б о й . М ., «АСТ»,
2 0 0 2 . С. 75.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yagona kabi m utlaq ezgu va m oddiyat kabi m utlaq yovuz b o ‘lolmaydi. 
Insonning ezgulik darajasi ezgu a ’m ollarining salm og'i bilan o ‘lchanadi, 
uning yovuzlik darajasi esa yovuz a ’m ollarining ko‘p yo kamligiga bog'liq. 
O dam bolasi ezgulikka erishish u c h u n asta-sekinlik b ila n , forig‘lanish 
yordam ida yuksak m a’naviy p o g ‘onag a k o ‘tarilishi lozim : bu m aqom da 
uning b u tu n xayoli Yagonaga o 'x sh ash b o ‘lishga qaratilad i. Qalbni 
forig‘lantirib borish vujudning h am forig‘lanishiga olib keladi.
P lotinning axloq falsafasida yovuzlik ezgulikning zid dig ina em as, u 
o ‘zi alohida jav h ar (substansiya). U n i bilish u ch u n alo h id a bilim kerak 
emas: «ezgulikni bilish ayni paytda yovuzlikni bilishdir»1. Yovuzlik aslida 
ezgulikning yetishmasligidir. C h u n ki qalb Yagonaga q arab k o ‘tarilib 
borish o ‘rniga m oddiyat tom onga tushib borsa, zaiflashadi, yovuzlashadi. 
D em ak, aynan m oddiy dunyo qalbda yovuzlik paydo b o ‘lishining asosiy 
sababchisidir. U qalbda yolg‘on flkr, n o to ‘g ‘ri ta s a w u rn i uyg‘otadi. 
Yolg‘on fikr va n o to ‘g ‘ri ta s a w u r esa qalbning h aq iq at chegarasidan 
chiqib ketganligidan dalolatdir, b unday holat uning nopokligini bildirdi. 
Qalbning aqlga intilishi esa butu n lay boshqa gap, yuqoridagi holatning 
aksi. Shu bois qalb o ‘zini u y o qq a-b u yoqqa tashlam ay, y o m o n , tuban 
tom onga burilm ay butun q u w a tin i, d iq q a t-e ’tibo rini aqlga qaratishi va 
shu h o la td a do im turish i lo zim . A n a o ‘sh a n d a in so n o ‘ziga xos 
tra n s s e n d e n ta l jaz a b a g a tu s h is h i, aql b o v a r q ila d ig a n d a ra ja d a n
yuksaklikka erishishi m um kin, u — Y agonaning ishqidan hosil b o ‘ladigan 
holat. T asaw u fch ilar keyinchalik bu m aqom ni «hoi» deb atadilar. Shu 
m aqom ga yetganda inson haqiqiy ezgulikka dohil b o 'la d i.
Plotin erkinlik m uam m osini h a m o ‘ziga xos hal etishga urinadi. 
Erkinlik uning nazdida o ‘zbosh im ch alik dan q a t’iy farq qiladi. Erkinlik
— ezgulikning erkinligi. Yovuzlik esa erkinlik em as, balki erkinlikning 
butunlay y o ‘qligini anglatadi. Erkinlik — ezgulikka in tilg an aqlning 
mevasi, yovuzlik erkin bo ‘lolmaydi. Yovuzlik — qullik, ezgulik — erkinlik. 
Erkinlik aqlga oid tushuncha. U ni x a tti-h a ra k a td an em as, balki fazilat 
borasidagi tafakkurdan izlash lozim . 0 ‘lim P lotin n a z d id a yovuzlik 
emas, chunki, qalb — abadiy. A ksincha o ‘lim ezgulik, u q alb n i vujuddan 
ozod qiladi, y a’ni, oMimdan so ‘ng h a r b ir qalb o ‘z darajasiga yarasha 
m uayyan m a ’nodagi erkinlik bilan taqdirlanadi. Biroq z o ‘ravonlik orqali 
ro ‘y beradigan o ‘lim yoki o ‘z - o ‘zini o ‘ldirish — yovuzlik.