Abdürrezzak bahşI 8 Bibliyografya 8

ADÎ b. ERTAT

Ebü Vasile Adî b. Ertât el-Fezârî ed-Dımaşki (ö. 102/720) Emevî Halifesi Ömer b. Abdülazîz'in Basra valisi. Tabiînden olup hadis literatüründe adı çok sık geçen Zeyd b Ertât'ın kar­deşidir. Ashaptan Amr b. Abese ve Ebû Ümâme'den hadis aldı. Kendisinden de Ebû Sellâm Mamtûr, Bekir b. Abdullah el-Müzenî. Urve b. Kabîsa ve Yezîd b. Ebû Meryem eş-Şâmî hadis rivayet et­mişlerdir.

Ömer b. Abdülazîz halife olunca (99/717), Basra Valisi Yezîd b. Mühelleb'i görevinden alıp yerine Adî b. Ertât'ı tayin etti. Adî. Ömer b. Abdülazîz'in em­riyle Yezîd b. Mühelleb'i tutuklayıp Dımaşk'a gönderdi, halife de onu hapset­tirdi. Ömer b. Abdülazîz'in 720 yılında ölümü üzerine hapishaneden kaçırılan Yezîd süratle Basra üzerine yürüyerek şehri kuşattı. Adî de Halife Yezîd b. Abdülmelik'in emriyle, aralarında Mufaddal. Habîb ve Mervân'ın da bulundu­ğu Mühellebîler'i tutuklattı ve şehrin çevresine hendek kazdırarak müdafaa­ya çekildi. Yezîd b. Mühelleb asıl dava­sının Yezîd b. Abdülmelik ile olduğunu ve onun halifeliğini tanımadığını söyle­yerek Adî ile anlaşmak istedi. Adî bu teklifi kabul etmeyince para dağıtarak onun adamlarını kendi tarafına çekti. Basra'yı ele geçirip Adî'nin ileri gelen adamlarını öldürttü. Adî bizzat sava­şa girdiyse de mağlûp olup hapsedildi. Bunun üzerine halife, isyanı bastırmak için kardeşi Mesleme'yi görevlendirdi. Yapılan savaşta Yezîd öldürüldü. Onun ölüm haberini alan oğlu Muâviye Vâ­sıfta, aralarında Adî b. Ertât'ın da bu* lunduğu otuz iki kişiyi intikam hissiyle katlettirdi. Cesur ve ileri görüşlü bir vali olan Adî b. Ertât tesirli konuşan bir ha­tip olarak da şöhret yapmıştır. ⁷⁴⁸

Bibliyografya

1- Buhârî. et-Târîhu'l-kebîr (nşr Abdurrahman b Yahya el-Yemanî v.dğr I, Haydarâbâd 1360-80/1941-60.

2- İbn Sad et-Tabakâtü'l-kübrâ (nşr. İhsan Abbasi, Beyrut 1388/1968.

3- Halîfe b. Hayyât et-Tabakât (nşr. Süheyl Zekkâr), Dımaşk 1966-67.

4- Halîfe b. Târih (nşr Süheyl Zekkâr), Dımaşk 1967-68.

5- Taberî, Tarih (nşr M. I. de Goeje), Lelden 1879-1901.

6- İbnü'1-Esîr. el-Kâmil (nşr. C. I. Tornberg), Lelden 1851-76-Beyrut 1399/1979.

7- Zehebi. A'lâmü'n-nübelâ1', V, 53.

8- İbn Hacer, Tehzîbü't-Tehzîb, VII, 164.

9- İbnü'l-İmâd. Şezerâtü'z-zeheb, Kahire 1350-51.

10- Ziriklı, el-Klâm. Kahire 1373-78/1954-59.⁷⁴⁹

ADÎ b. HATİM et-TAİ

Ebû Tarîf Adî b. Hatim b. Abdillâh et-Tâî (ö. 67/686) Tay kabilesinin relsi olan meşhur sahâbî.

Müslüman olmadan önce mutaassıp bir hıristiyan ve amansız bir İslâm düş­manı idi. Hz. Peygamber, Tay kabilesi üzerine Hz. Ali kumandasında bir seriyye sevkedince İslâm kuvvetlerine karşı koyamadı ve ailesiyle birlikte hıristiyan Araplar'ın bulunduğu Suriye sınırına doğru kaçtı. Müslümanlar, aralarında kız kardeşi Seffâne'nin de bulunduğu pek çok kişiyi esir alarak Medine'ye ge­tirdiler. Seffâne Hz. Peygamberin hu­zuruna çıkıp müslüman olduğunu söyledi; Hz. Peygamber de onu sadece azat etmekle kalmayıp elbise, yiyecek, at ve harçlık vererek Şam'a kardeşi Adfnin yanına gönderdi. Seffâne'ye ya­pılan bu muameleden memnun olan Adî, kız kardeşinin de içinde bulunduğu bir heyetle Medine'ye geldi. Resûlul-lah'la yaptığı görüşme sonunda hicretin yedinci veya dokuzuncu (628. 630) yılın­da İslâmiyet'i kabul etti. Müslüman ol­duğunda yaşı elliyi geçmişti.

Adî b. Hâtim'İn kabile relsliği Hz. Pey­gamber devrinde de devam etti. Başa­rılı çalışmalarıyla kabilesinin tamamen müslüman olmasını ve devlete karşı görevlerini eksiksiz yerine getirmesini sağladı. Böylece, kabilesine ait vergileri devlete tam ödemekle meşhur bir sa­hâbî vasfını kazandı. Arap kabilelerin­den birçoğunun İslâm'dan döndüğü ve devlete baş kaldırdığı Hz. Ebû Bekir'in hilâfeti döneminde kabilesine hâkim olarak en küçük bir kıpırdanışa dahi fırsat vermediği gibi, vergilerini de ek­siksiz ödemeye devam etmelerini sağ­ladı. Hz. Ebû Bekir devrinde Hâlid b. Velîd kumandasında Suriye seferine, Hz. Ömer zamanında da Irak'ın fethine ve Kâdisiyye Muharebesi'ne katıldı. Ce-mel ve Sıffîn vak'alannda Hz. Ali'nin sa­fında yer aldı. Müslümanlığı kabul et­mesine vesile olduğu için Hz. Ali'ye kar­şı ayrı bir sevgisi ve bağlılığı vardı. Cemel Vak'ası'nda bir gözünü ve oğlu Muhammed'i kaybetti. Diğer oğlunu da Haricîler öldürdü. Irak'ın fethinden son­ra Kûfe'ye yerleşti ve orada vefat etti.

Uzun ömürlü sahâbîlerden biri olan Adî, babası Hatim et-Tâî gibi cömert bir insandı. Uzun süren kabile relsliğinin kazandırdığı tecrübeler onda sağlam ve köklü bir devlet adamlığı karakteri oluş­turmuştu. Hz. Ömer'in vefakâr ve sâlih bir insan olarak tavsif ettiği Adî b. Ha­tim, altmış altı hadis rivayet etmiş, bunlardan yedisi Şahîhi Buhârî'de, el­li yedisi de Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde yer almıştır.

İslâm Ansiklopedisi'nin eski ve yeni baskılarında “Adî b. Hatim” maddesini yazan A. Schaade. onun, “Ülkesini kati surette kaybetme tehlikesi karşısında müslüman olduğunu” söylemektedir. Bu iddianın ne derece haksız olduğunu anlayabilmek için Adînin İslâmiyet'i na­sıl kabul ettiğini araştırmak yeterlidir. Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde (IV, 257, 378) ve diğer kaynaklarda bizzat kendisinden nakledilen rivayete göre, Hz. Peygamber'in huzuruna geldiği za­man Resûlullah ona müslüman olması­nı üç defa teklif etmiş, Adî ise her sefe­rinde, “Benim bir dinim var” diyerek İslâmiyet'i kabule yanaşmamıştı. Hz. Peygamber, “Ben senin dinini senden daha iyi bilirim” diyerek Hıristiyanlık ile Sâbiîlik karışımı bir din olan Rekûsîliğe mensup olduğunu söyleyince Adî b. Hatim hayret etmişti. Hz. Peygamber ayrıca ganimetin dörtte birini aldığını, bunun ise Rekûsîliğe göre haram oldu­ğunu hatırlatıp sözüne devam edince o hem utanmış, hem de Hz. Muhammed'in başkalarının bilmediği şeylerden haberdar olduğunu görerek peygam­berliğini kabul etmişti. ⁷⁵⁰

Bibliyografya

1- İbn İshak. es-Sîre (nşr. Muhammed Hamîdullah), Rabat 1967-Konya 1401/1981.

2- İbn Hişâm. es-Sîre (nşr. Mustafa es-Sekkâ v.dğr.), Kahire 1375/1955.

3- İbn Sa'd. epjabakâtül-kübrâ (nşr. İhsan Abbas), Beyrut 1380/1960.

4- Müsned, IV, 255-259, 377-380.

5- Buharı, et-Târîhü't-kebîr (nşr. Abdurrahman b Yahya el-Yemânî v.dğr.), Haydarâbâd 1360-80/1941-60.

6- Taberî. Târîh (nşr. M. I de Goele), Lelden 1879-1901, I, 1706-1710;

7- İbn Hibbân, Meşâhîru 'ulemâ i'temsâr (nşr. M. Flelschhammer), Wiesbaden 1959-Bey­rut, ts. (Dârü'l-Kütübi'l-ilmiyye).

8- İbn Abdüber, el-İstî'âb (el-İşâbe içinde), Kahire 1328.

9- İbnü'1-Esîr. Üsdü'i-ğabe, Ka­hire 1285-87.

10- Nevevî, Tehzîbul-es-mâ', Beyrut, ts. (Dârü'l-Kutübil-ilmiyye), l/l.

11- İbn Hacer, el-İşâbe, Kahire 1328.

12- İbn Hacer, Tehzîbut-Tehzîb, VII, 166-167.

13- İbnü'1-İmâd, Şezerâtü'z-zeheb, Kahire 1350-51.

14- A. Schaade, “Adi”, İA, I, 137.

15- A. Schaade, “Adi b. Hatim”, El2 (İng.). L 195. ⁷⁵¹