Tańlaqlardıń qurılısı boyınsha túrleri
Tańlaqlar quramı boyınsha tiykarǵı (túbir) tańlaqlar hám dórendi tańlaqlar bolıp ekige bólinedi.
Tiykarǵı (túbir) tańlaqlar qurılısın haqıyqıy tańlaq mánisindegi bir, eki yamasa onnan kóbirek seslerden quralǵan tańlaqlar dúzedi. Olar fonetika-morfologiyalıq qurılısı boyınsha úsh túrge bólinedi.
Bir buwınnan jasalǵan dara tańlaqlar: a, o, ah, oh, oy, pay, pah, haw, wax, uwh, him h.t.b.
Bir buwınlı tańlaqlardıń tákirarlanıp juplasıwınan boladı: o-o, oy-oy, ay-ay, hay-hay, hayt-hayt, tóte-tóte, dige-dige, pish-pish t.b.
Tákirarlanbaǵan jup sóz qálpinde: ay-yay, bay-buw, oy-boy, hayt-kish t.b.
Dórendi tańlaqlardıń toparın basqa sóz shaqaplarınan tańlaq mánisine ótken sózler quraydı. Olar tómendegi sózlerdiń quramınan turadı:
Tańlaq hám atawısh sózlerdiń qosılıwına boladı: yapırmay bala, yapırmay janım, alla bárekella, qúdiretli qudayım-ay, yapırmay qudayım-ay, pay tamasha-ay, way qudayım-ay t.b.
Atawısh hám feyil sóz dizbegindegi turaqlı dizbek qálpinde keledi: jolıń bolsın, alla bilsin, ádira qalsın, táńir jarılqasın, alla rehimi jawsın, quday saqlasın, quday kórsetpesin t.b.
Tańlaqlardıń mánisine qaraya túrleri
Tańlaqlar mánilik jaqtan úsh túrge bólinedi: 1) tuyǵım-sezim (emociyonal) tańlaqlar 2) buyrıq (imperativ) tańlaqlar 3) turmıs-salt (etiketlik) tańlaqları.
Tuyǵı-sezim tańlaqları adamlardıń qanday da bir sırtqı tásir arqalı quwanıw, shadlanıw, ráhátleniw, tańlanıw, ókiniw, qıynalıw, hayran qalıw t.b. sıyaqlı sezimlerin bildiredi. Olar mınalar: pa, pay, hah, haw, hay-hay, pah-pah, dúnya-ay, túpálam, shúkir, bárekella, ofarin, ura, yasha, yashaqay, yashasın, alaqay, aquday, yaquday, inshalla, aynalayın, átteń, áttegen-ay, astapıralla, oybey, wax-áy, wax-wax, ah, uh, oy, sorımay, tfiw, tuf, hásseniy, biyshara-ay, bew, bay-buw, haw-haw, way qudayım-ay, dúnyası qurǵır, shirkin, ilayım, qap, alla bárekella, yapırmay, yapırmay janım, wáy yaǵaw, wáy neǵıǵan t.b.
Dostları ilə paylaş: |
