Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

1.Feyil toplamları neshe sózden dúzilgenine qaramastan, gáplik belgige iye bola almaydı, olar gáp ishinde keńeytilgen gáp aǵzasın dúzip keledi.
2.Feyil toplamları ayırımlanbay kelgende gáptiń bir aǵzasına qatnaslı bolıp, sol aǵza menen mánilik hám sintaksislik baylanısqa túsedi. Sol aǵza menen basqarıw, jupkerlesiwshi baylanısqa túsip, onı anıqlawıshlıq, tolıqlawıshlıq hám pısıqlwıshlıq mánilerde sıpatlaydı.
3.Feyil toplamları óz ishinde keńeyttiriwshi sózlerge iye bolıp, keńeyip keledi. Mısalı: Kópten beri túnerip turǵan Terbenbes awılı da jaz lipasına bólenip jadırıp ketti. Berilgen gáptegi kópten beri túnerip turǵan degen kelbetlik feyil toplamı quramında kópten beri sózi ózinen sońǵı sózdi ǵana waqıtlıq mánide sıpatlaydı. Biraq sol sózden bólinip, tiykarǵı gáptegi bayanlawıshqa qatnaslı waqıt pısıqlawıshı bola almaydı. Olar tutası menen bári qosılıp gápte keńeytilgen anıqlawısh bolıp kelgen.
4.Feyil toplamları gáptiń basında kelip, tiykarǵı bayanlawıshtan uzaq turǵanda intonaciya arqalı ayırımlanıp aytıladı hám útir arqalı bólinip jazıladı.
Feyil toplamları basqarıwshı feyillerdiń bildiriliwine qaray, hal feyil toplamı, kelbetlik feyil toplamı hám háreket atı feyil toplamı sıyaqlı túrlerge bólinedi.
Hal feyil toplamı
Hal feyiller ózine qatnaslı pısıqlawısh hám tolıqlawısh mánili sózlerdi basqarıp hal feyil toplamın dúzedi. Hal feyil toplamı dúzilisi jaǵınan tómendegi ózgesheliklerge iye boladı:
1.Hal feyil tek tolıqlawısh yamasa pısıqlawısh mánili sózlerdi basqarıp keledi. Mısalı: Bizler tóbeden jılısıp, aldımızdaǵı páslikke tústik. Jumaǵúldi kórip, olar irkildi.
2.Hal feyil toplamınıń quramında tolıqlawısh hám pısıqlawısh mánili sózler kelip, keńeyip keledi: Iri torańǵıllar, ermanı jıńǵıllar izshilerge jol siltegendey dizilisip artta qalıp baratır. Turdıgúl Karamatdindi maydanǵa uzatıp salıp, qaqrasına qayta kirdi.
3.Hal feyil toplamınıń quramındaǵı tolıqlawısh hám pısıqlawıshlar óz anıqlawıshlarına iye bolıp keńeyip keledi. Mısalı: Dáryanıń kún batar arnasındaǵı Porlıtawdıń ájjesi bultsız asapnıń quyashına shaǵılısıp jarqıraydı. Gónege qarap ketetuǵın joldıń ústinde dizbeklesip, segiz arba tur edi.
Hal feyildiń barlıq túrleri hal feyil toplamın dúzedi. Hal feyil toplamları bayanlawıshqa qatnaslı keńeytilgen pısıqlawısh xızmetin atqaradı. Mısalı: Qattıraq júrip úyge keldim (sın pısıqlawısh). Seniń erlik islerińdi esitip júdá quwandım (sebep pısıqlawısh). Sahipjamal úyine qaytıp kiyatırıp ózinshe hár nárselerdi bir oyladı (waqıt pısıqlawısh). Ekewi qanday sheshimge kelerin bilmey kóp waqıt otırdı (sebep pısıqlawısh). Bul esersoq bir bálege ushıraǵansha kewli tınshımaydı (shárt pısıqlawısh). Ol usı úyge kelgeli dalaǵa shıqpaǵan edi (waqıt pısıqlawısh). Olar bir gramm da paxtanı qaldırmastan mámleketke jıynap tapsırdı (sın pısıqlawısh). Kúnniń suwıqlıǵı kem-kemnen basılıp kiyatırǵanday seziledi (sın pısıqlawısh). Azanda tań atpastan burın oyattı (waqıt pısıqlawısh)