Tuwra gáp
|
Ózlestirilgen gáp
|
Onı kóre beremiz, - dedi de Palwan Mırzabekten ayırıldı.
|
Onı kóre beremiz dedi de, Palwan Mırzabekten ayırıldı.
|
4.Sóylewshi tuwra gápti ózlestirgen gápke aylandırıp aytqanda, onı azı-kem ózgertip qollanadı. Bunday jaǵdayda tuwra gáptegi feyil bayanlawısh heshqanday ózgeriske ushıramastan, avtor gápindegi kómekshi feyil arqalı baylanısadı. Sinatksislik xızmeti jaǵınan keńeytilgen aǵzalı jay gáp yamasa baǵınıńqılı qospa gáp wazıypasın atqaradı. Mısalı:
|
Tuwra gáp
|
Ózlestirilgen gáp
|
1.“Nede bolsa qasqırdıń izin quwıp kóreyin”, - dep atınıń basın toǵayǵa burıp iz quwdı.
2.Men de ótsem qáytedi?! - dep ol birazdan keyin basńn kóterdi.
|
1.Nede bolsa qasqırdıń izin quwıp kóreyin dep, atınıń basın toǵayǵa burıp iz quwdı. (Ayırımlanǵan pısıqlawısh)
2.Men de ótsem qáytedi dep, ol birazdan keyin basńn kóterdi. (baǵınıńqılı qospa gáp)
|
Bul mısallarda avtor gápindegi dep feyili intonaciya arqalı bólingen dáslepki bólektiń quramına ótip, olarǵa baǵınıńqılı máni beredi. Birinshi mısaldaǵı ózlestirilgen gápte qara hárip penen jazılǵan sózler ayırımlanǵan pısıqlawısh hám ekinshi mısaldaǵı ózlestirilgen gáptegi qara hárip penen jazılǵan sózler baǵınıńqı gáp xızmetinde kelgen.
Tuwra hám ózlestiriligen gáplerdiń stillik qollanılıwı
Tuwra hám ózlestiriligen gápler awızeki stilde de, jazba stilde de keńnen qollanıladı. Ásirese, tuwra hám ózlestirilgen gápler publicistikalıq stilde, kórkem ádebiyat stilinde, dramalıq shıǵarmalarda, dialoglarda, monologlarda kóbirek ushırasadı.
Tuwra gáplerde sóylewshiniń gápi ózgerissiz, sol turısına buljıtpay beriledi. Tuwra gápler dialog formasında kelgende eki yamasa birneshe adamnıń soraw-juwap mánsindegi sóylesiwinen dúziledi. Dialog formasında tuwra gápler, kóbinese kórkem shıǵarmalarda hám óz ara awızeki sóylewde qollanıladı. Tuwra gáplerde avtor gápi qollanılıp ta, qollanılmay da kele beredi. Avtor gápi de tuwra gápti qosımsha túsindirip, baha berip, onıń sóylewshige qatnasın bildiredi. Mısalı: Qalaysız qızım, anań jaqsı bolıp ketti me? – dedi oǵan Qasım parmana bolıp.
Avtor gápi ádette, tuwra gáp penen dep (dedi, deydi, depti, desti) sózi arqalı baylanısadı. Ol hámme stiller ushın birdey. Geyde ol tuwra gápti hárqıylı reńkleri menen sıpatlaw ushın “dep baqırdı”, “dep jekirindi”, “dep súrenledi”, “dep tońqıldadı”, “dep maqtandı”, “dep sókti” hám t.b. sózler menen qollanılıp sóylewshiniń obrazın ashıp kórsetedi. Mısalı: Sıqılsızlıǵıń, sawatsızsań, - dep balaǵatladım. Awqatıńnıń dámi joq, utyukti durslap basa almaysań, - dep keyidim. Tuwra gápler dramalıq shıǵarmalarda, sonday-aq kórkem-ádebiy shıǵarmalardaǵı dialoglarda qaharmanlardıń gápin ózgertpey beriw ushın qollanıladı.
Geyde tuwra gáp avtor tili menen berilip, onda qaharmannıń oyı, pikiri, sóylew manerası bildiriledi. Bunday tuwra gáp óziniki emes tuwra gáp dep ataladı. Mısalı: Biraq, bir nárse Qasımdı ele de oylandıradı: Ózi ele jas. Qayaqtan payda bolıp qaldı bul jabısqaqtay kesel. Jora-joldaslarınıń bári de ele jolbarıstay.
Tuwra gáp avtor tárepinen ózlestirilip te beriledi. Bul waqıtta tuwra gáp hám ózlestirligen gáp óz ara sinonim boladı. Tuwra gáp ózlestirilgen gápke hárqıylı grammatikalıq qurallar arqalı aylanadı.
Dostları ilə paylaş: |
