Feyil tirkewishler hám olardıń qollanılıwı
Feyil tirkewishlerdiń qaray, qarap, qaramastan, qaramay túrleri barıs sepligindegi, boylap, jaǵalap túrleri tabıs sepligindegi, al baslap tirkewishi shıǵıs sepligindegi sózler menen dizbeklesip qollanıladı.
a) qaray, qarap tirkewishleri barıs sepligindegi sózler menen qollanılǵanda, orın, waqıt hám sın mánilerin bildiredi. Mısalı: Awıldan shıqqan eki atlı tawǵa qarap baǵdarlanǵan edi. Iz tuppa-tuwrı Ámiwdáryaǵa qaray tarttı.
b) qaramastan, qaramay tirkewishleri barıs sepligindegi sózler menen qollanılıp, qarsılaslıq máni ańlatadı. Mısalı: Jıynalıstıń ashılıwına qaramastan adamlardıń kóbisiniń betinen jańaǵı uzaq kúlkiniń izi óshpedi. Olar kóp bolǵanına qaramay tımtıraqay qashtı.
d) jaǵalap, boylap tirkewishleri tabıs sepligi menen qollanılıp, orın mánisin, baslap tirkewishi shıǵıs sepligindegi sózler menen dizbeklesip, waqıtlıq máni bildiredi. Mısalı: Paroxod ketip baratırǵan jaqqa qaray jaǵıstı jaǵalap juwırdı. Asfalt joldı boylap eki yarım saattay waqıt júrdik. Sol kúnnen baslap maǵan múnásibeti ózgerdi.
DÁNEKERLER
Dánekerler – birgelikli aǵzalardı hám qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi baylanıstıratuǵın kómekshi sóz shaqabı. Olar sóz túrlewshi hám sóz jasawshı qosımtalar menen ózgermeydi, óz aldına gáp aǵzası bola almaydı. Dánekerler basqa kómekshi sózler sıyaqlı, shıǵısı jaǵınan mánili sózler bolǵan. Olar házirgi waqıtta óziniń dáslepki leksikalıq mánisinen ayırılıp, kómekshi sózlerdiń qatarına ótken. Dánekerlerdiń geyparaları elege deyin hám mánili sóz sıpatında, hám dáneker sóz sıpatına qollanıladı. Ayırım dánekerler shıǵısı jaǵınan arab hám parıs tillerinen kirgen: hám, ya, eger (parsı tilinen), lekin (arab tilinen). Dánekerler morfologiyalıq quramına qaray dara hám qospa bolıp ekige bólinedi:
Dara túrdegi dánekerler: hám, jáne, taǵı, menen (benen, penen), dá, de, ta, te, al, yamasa, gá, gáhi, geyde, sebebi, sonlıqtan, nátiyjede, biraq, óytkeni, lekin, eger t.b.
Dostları ilə paylaş: |
