Awıspalı dánekerler: ya, yáki, yamasa, bolmas, ya bolmasa, ne, álle, meyli t.b. Bul dánekerler birgelkili aǵzalardı hám qospa gáptiń quramındaǵı jay gáplerdi awıspalı máni de baylanıstıradı. Mısalı: Álle oshaqta ot bar, álle shıra janıwlı.
Gezekles dánekerler: gá, gáhi, gáde, geyde, bir, birese, birde, bazda, ári t.b. Bul dánekerler is-háreket, waqıyalardıń isleniwiniń gezeklesligin bildiredi. Mısalı: Gá ushıp, gá qonadı.
Baǵındırıwshı dánekerler
Óz ara bir-birine baǵınatuǵın jay gáplerdi baylanıstıratuǵın dánekerlerge baǵındırıwshı dáneker delinedi. Olar mınalar: sebebi, sonlıqtan, óykeni, nege deseń, sol sebepli, sol ushın, sonıń ushın, sonıń nátiyjesinde, eger, eger de, onda t.b. Mısalı: 1.Gúlayda onıń bul sózin esitpedi, sebebi bul waqta poezd ornınan qozǵalıp júrip ketken edi. 2.Úyde Asan joq eken, sol ushın Ernazar kóp irkilgisi kelmedi. Bul qospa gáplerdiń quramındaǵı jay gápler biriniń mánisin ekinshisi túsindirip, bir-birine baǵınıshlı bolıp kelgen. Berilgen qospa gáplerdiń birinshi jay gápleri ekinshi jay gáplerdiń sebebin bildirip tur.
Baǵındırıwshı dánekerler jay gáplerdi baylanıstırıw mánisine hám xızmetine qaray tómendegi túrlerge bólinedi:
Sebep dánekerleri: sebebi, óytkeni, nege deseń, nege degende t.b. Bul dánekerler baylanıstırıp kelgen jay gáplerdiń arasındaǵı is-háreket, waqıyalardıń isleniw ya islenbew sebebin bildiredi. Mısalı: Bala soqpaq penen úy tárepke juwırıp ketti, sebebi ol avtoklavkanıń kiyatırǵanın xabarlaǵısı keldi. Mısaldaǵı qospa gáptiń birinshi jay gápindegi is-hárekettiń isleniwine ekinshi jay gáptiń is-háreketi sebepshi. Yaǵnıy balanıń úyge qaray juwırıp keliwine avtoklavkanıń kiyatırǵanı sebepshi bolǵan.
Nátiyje dánekerleri: sonlıqtan, sol sebepli, sol ushın, sonıń ushın, nátiyjede, sonıń nátiyjesinde, usınıń nátiyjesinde, sonıń saldarınan, aqıbetinde, sonıń aqıbetinde, sonıń arasında t.b. Bul dánekerler arqalı baylanısıp kelgen jay gápler bir-biriniń isleniw nátiyjesin bildiredi. Mısalı: Kún ayaz edi, sol sebepli qalıń kiyingen. Bunda birinshi gáptegi is-háreket waqıya ekinshi gáptegi is-hárekettiń isleniw sebebin,nátiyjesin ańlatadı yaǵnıy balanıń qalıń kiyiniwine kúnniń ayazlıgı sebepshi bolıp kelgen. (Kúnniń ayaz bolıwı nátiyejesinde bala qalıń kiyingen)
Dostları ilə paylaş: |
