5-klastan qosımsha: Birgelkili aǵzalardıń arasın hám, jáne, menen, da, de dánekerleri baylanıstırsa, olardıń arasına útir qoyılmaydı. Mısalı: Kombayın oradı hám jıynaydı. Áwezbay menen Gúlziyra kirip keldi. Olar bardı da keldi.
Birgelkili aǵzalardı ulıwmalastırıwshı sózler
Gáp ishinde birgelkili aǵzalar menen ulıwmalastırıwshı sózler de qollanıladı. Ulıwmalastırıwshı sózler birgelkili aǵzalardan keyin kelip, olardı jámlep, ulıwmalastırıpn kórsetedi. Birgelkili aǵzalı gáplerdegi ulıwmalastırıwshı sózler bári, hámmesi, bárshe, barlıǵı, jámi, bulardıń hámmesi t.b. sıyaqlı jámlew hám siltew almasıqlarınan, ekewi, úshewi, tórtewi sıyaqlı jıynaqlaw sanlıqlardan hám geypara atlıqlardan boladı. Mısalı: Olardıń ılǵalı miyneti, texnika hám xiymiya – hámmesi eginlerge xızmet etiwge jumsaladı. Ájiniyaz, Ázbergen, Pirim – úshewi juwırıp kelip, náwbet penen sálemlesti.
Birgelkili aǵzalar qaysı aǵzanıń xızmetin atqarsa, ulıwmalastırıwshı sózler de sol aǵzanıń xńzmetinde keledi. Mısalı: Elektr, kino, radio, televideniye – bulardıń hámmesi bizde ádettegi hám úyrenisken nárselerge aylandı. Onda, bizde – bárimizde shad júrek.(Ol da, biz de – bárimiz de shad júrek)
Ulıwmalastırıwshı sózlerdiń irkilis belgileri
Birgelkili aǵzalar menen ulıwmalastırıwshı sózdiń arasına tómendegi jaǵdaylarda irkilis belgileri qoyıladı.
1.Ulıwmalastırıwshı sóz birgelkili aǵzadan keyin kelse, ulıwmalastırıwshı sózdiń aldınan sızıqsha qoyıladı. Mısalı: Qızketken, Quwanıshjarma, Kegeyli – bular respublikanıń arqa rayonların suw menen támiyinlendi.
2.Birgelkili aǵzanıń aldında ulıwmalastırıwshı mánidegi ayqınlanıwshı sóz kelip, sońında ulıwmalastırıwshı sóz kelse, ayqınlanıwshı sózden keyin qos noqat, ulıwmalastırıwshı sózden aldın sızıqsha qoyıladı. Mısalı: Jumabay kerekli áspabı: súymen, balta, bel – hámmesin bir jerge qoydı.
3.Ulıwmalastırıwshı sózdiń aldında juwmaqlawshı máni beriwshi qullası, mine sózleri kelse, sol sózdiń aldınan sızıqsha, keyninen útir qoyıladı. Mısalı: Torı, Aqboz, Ayqasqa – qullası, bári de tabılıp atır. Sanaat óndirisin rawajlandırıw onı islep shıǵarıw hám kólemin arttırıw – mine bulardıń hámmesi jumısshılardıń aldında túrǵan eń áhimiyetli wazıypa.
Dostları ilə paylaş: |
