Til bilimine baylanıslı (lingvistikalıq) terminler: leksika, fonetika, grammatika, morfologiya,
sintaksis, atlıq, feyil, kelbetlik, tańlaq, gáp aǵzası, sinonim, antonim, útir, noqat, soraw belgisi, sóz, ses h.t.b. Qaraqalpaq til bilimine baylanıslı terminler XX ásirdiń 20-jıllarınıń ortalarınan baslap payda bolıp, qáliplesip hám rawajlana basladı.
Ádebiyattanıw terminleri: roman, povest, poeziya, poema, lirika, teńew, peyzaj, komediya, novella,
ocherk, kompaziciya, janr, syujet, gúrriń, uyqas, bánt, ırǵaq, qaharman t.b. Qaraqalpaq tilinde ádebiyattanıw ilimine baylanıslı kóplegen atamalar 19-jıllarǵa shekem-aq bar edi. Mısalı: báyit, joqlaw, aytıs, qosıq, tolǵaw t.b. Sebebi kórkem sóz oǵada erte payda bolǵan.
Matematikalıq terminler: algebra, geometriya, kvadrat, qosıw, alıw, kóbeytiw, bóliw, esap, másele,
teńleme, qosındı, alımı, bólimi t.b.
Kásipke baylanıslı terminler: awıl xojalıǵı, fermer
Fizikalıq terminler: qozǵalıs, jumıs kúshi, Nyuton nızamı, fizika, akustika, elektron, yadro, waqıt, kúsh,
tezlik t.b.
Ximiyalıq terminler: atom, vodorod, xlor, reakciya, eritpe, uglevod, kislota, kislorod t.b.
Bilogiyalıq terminler: biologiya, anatomiya, tamır, kletka, mikroskop, belok, analıq, túr.
Jámiyetlik-siysiy terminler: demokratiya, parlament, delegat, deputat, palata, senat, Oliy Májilis, kelisim, shártnama, ideya t.b.
Ekonomikalıq terminler: kredit, krizic, licenziya, broker, devident, isbilermen, valyuta, qarjı, baha, bajıxana, salıq h.t.b
Yuridikalıq terminler: huqıq, jinayat, irkiw, advokat, sud, prokuror, tergewshi, sud hákimiyatı, jinayat kodeksi, jaza, ayıplawshı h.t.b.
Medicinalıq terminler: qan basım, shpirc, shanshıw, juqpalı kesellik, xirurg, dárixana, tımaw, gripp, operaciya, rentgen, tez járdem h.t.b
Sportqa baylanıslı terminler: olimpiada, stadion, gures, boks, ring, futbol, komanda t.b.
Tariyx ilimine baylanıslı terminler: jámiyet, alǵashqı, obshinalıq jámiyet, tariyx, eń áyyemgi tariyx, feodallıq qatnasıqlar, Temuriyler, qara bórikliler, kelisim h.t.b.
Pedagogikalıq terminler: tárbiya, tálim, ádep-ikram, baha, klastan tıs jumıs, jámiyetlik paydalı miynet, klass múyeshi, metodikalıq keńes, dógerek, pán, kónlikpe t.b. Qaraqalpaq tilinde licey, kolledj, test, pedagogikalıq texnologiya h.t.b. pedagogikalıq atamalar sońǵı dáwirde payda bolǵan.
Terminler hárbir tildiń ishki múmkinshilikleri tiykarında hám basqa tillerden sózlerdiń awısıwı arqalı payda boladı. Terminler dúnya júzinde barlıq tillerdiń kópshiligine ortaq bolıp ta keledi. Bunday termin sózler internacionallıq terminler dep ataladı. Mısalı: elektr, traktor, telefon, televizor, kompyuter, kolledj.
Dostları ilə paylaş: |
