Sintaksislik usılda kóplik máni bildirilgende, birlik sandaǵı atlıqlar kóplik máni beriwshi basqa bir sózler menen birigip, dizbeklesip yamasa juplasıp, jıynaqlawshı ulıwmalıq kóplik máni ańlatadı: adamzat, esapasız qoy, úsh dápter, ata-ana, qazan-tabaq, kiyim-kenshek.
Eger (bir sanlıǵınan basqa) sanaq sanlar atlıq sózlerdi anıqlap bir sóz dizbeginde kelse, atlıqlardıń kóplik mánisi sanaq san arqalı ańlatıladı da, kóplik jalǵawı qosılmaydı: bes eshki, mıń adam, eki ılaq t.b.
Sonday-aq, kóplik mánige iye birqansha, kóp, sonsha, birneshe, bıjnaǵan, ızǵıǵan usaǵan sózler dizbeklesken atlıq sózlerdiń de kóplik mánisi, álbette, sol kóplik mánige iye sózler arqalı ańlatıladı, solayda olar birde kóplik jalǵawlı, birde kóplik jalǵawsız qollanıla beredi. Mısalı: sansız mal (lar), birqansha adam (lar), birneshe kitap (lar), bıjnaǵan qumırısqa (lar), kóp jumıs (lar), sonsha terek (ler), ızǵıǵan qoy (lar), mol awqat (lar), barlıq kiyim (ler) t.b.
Atlıqtıń sepleniwi
Atlıq sózler aytılajaq oy-pikirdiń mánisine qaray gáp ishinde basqa sózler menen grammatikalıq baylanısqa túsip, sáykes jalǵawlardı qabıl etedi. Bunı atlıqtıń sepleniwi deymiz. Atlıqlardıń seplik jalǵawları menen ózgeriwi sepleniwi delinedi.Damir Biyimbetov
Seplikler
|
Jalǵawları
|
Sorawları
|
Ataw
|
jalǵawı joq
|
kim? ne?
|
Iyelik
|
-nıń, -niń, -dıń, -diń, -tıń, -tiń
|
kimniń? neniń?
|
Barıs
|
-ǵa, -ge, -qa, -ke, -na, -ne, -a, -e
|
kimge? nege? qayda? qayaqqa?
|
Tabıs
|
-nı, -ni, -dı, -di, -tı, -ti, -n
|
kimdi? neni?
|
Shıǵıs
|
-nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
|
kimnen? neden? qaydan?
|
Orın
|
-da, -de, -ta, -te, -nda, -nde
|
kimde? nede? qayda? qay jerde?
|
Atlıq sózler eki túrli – jay hám tartımlı túrde seplenedi. Eger seplik jalǵawları túbir sózge tikkeley jalǵansa jay sepleniw dep ataladı.
Dostları ilə paylaş: |
