Abş-da yeni media: vətəndaş jurnalistikası

ABŞ-da yeni media: vətəndaş jurnalistikası
Vetendas jurnalistikasi-cox vaxt “ictimai”,”demokratik”,”istirakci” ve “kuce” jurnalistikasi adi ile taninan,cemiyyetdeki siravi vetandaslarin xeberlerin toplanilmasi,serh edilmesi,analizi,ve ictimaiyyete catdirilmasi prosesinde aktiv rol oynamasi menasini dasiyir.Yeni texnalogiyalarin inkisafi eyni zamanda,bir sira sosial sebekelerin,medi bloglarinin istifadeye verilmesi,vetendas jurnalalistikasinin inkisafina tekan veren quvveler kimi basa dusulur.Ve eyni zamanda dunya ictimaiyyetini xeberlerin daha da opertaiv sekilde catdirilmasini temin edir.Yeni texnaloji imkanlari nezere alaraq,onu qeyd etmek lazimdirki,vetendaslar enenevi muxbirlerden ferqli olaraq xeberlerin daha suretle yayilmasi gucune malikdirler.Beleki,ictimaiyyet vetendas jurnalistikasinin gucunu bas veren bir sira hadiselerin fonunda daha da yaxindan izlemek sansi elde etmisdir.Meselen,Yaxin Serq olkelerini lerzeye getiren Ereb bahari,2013-ci ilde Tukiyede bas veren #direngezi hastagi ile paylasilan Gezi hadiseleri,2011-ci ilde ABS-da bas veren Wall street herekatinin butun detaylari mehz vetendas jurnalistler terefinden ictimaiyyete catdrilimisdir.Umumiyyetle siravi,orta tebeqeye aid vetendaslarin jurnalistik fealiyyetle mesgul olmasi ideyasi cox uzun tarixi koklere malikdir.Muasir vetendas jurnalistikasi herekati,mehz herekat kimi ABS-da 1988-cil seckilerinin aydin ve detayli sekilde isiqlandirilmamasindan sonra yaranmaga baslamisdir.Enenevi jurnalistikaya olan inamin itmesi de mehz ele bundan sonra basdamisdi.Siyasi xeberlerin,insan haqllarina,vetendas huquqlarina dair meselelerin yeterli qeder duzgun catdirilmamasi,ve bezi meselelerin sadece ort-basdir edilmesi bu herekatin genislenmesine tekan verdi.2004-cuilin 24 dekabrinda sunami Sumatranin simalini ve Hind Okeaninin etraf erazilerini yudu,arxasinda olum ve dagintilar qoydu.Turistler ve yerli ehali terefinden telefon kameralarina ve el video-kameralarina cekilmis coxlu dehsetli tesvirler mdeia yayimi ucun bu vaxta kimi gorunmemeis bir material menbeyine cevrildi.”Vetendas jurnalistikasi” terminin genis istifadesine baslanilan bir vaxtda sunami ile bagli bas verenler gosterdiki,ictimaiyyet ve xeber yayma arasinda baglar uzunmuddetli ve ciddidir.Bugun enenevi media oz oxucularini,izleyicilerini redaksiyaya komek etmeye heveslendirmek ucun her bir imkandan istifade edir.Taninmis media ve jurnalistika websaytlari terefinden teqdim olunmus bloqyazma platformalari interaktiv olub,auditoriyani sekiller ve ya gundemin bas xeberine cevrile bilecek hadiseler haqqinda gorduklerini onlarla paylasmaga heveslendirir.”Jurnalist” ve “Biz mediyayiq” kitablarinin muellifi Den Gilmor deyirki,bir vaxtlar boyuk medianin xeberlere muhazire kimi yanasmasi gelecekde daha cox ikiterefli sohbete cevrilecekdir.Bu,vetendas jurnalistikasi haqda kohne tesevvurlerden cox-cox uzaqdir.Kohne tesevvurlere gore,deyerli bir hadisenin sahidi olan insanlar bunun haqqinda yeni,lazimli infromasiya verirdiler.Indi ise xeber mediasi insanlari heveslendirirki,onlar sahidi olduqlari hadiseler barede video-foto goruntuler,hemcinin,xeber ve serhler hazirlasinlar.Bu ele,bir qorxunc “jurnalistikaya” aparirki,redaksiyalara cekilen xerclerin azaldilmasi yolunu tutan media sahibleri butunlukle pesekar stati buraxa ve insanlarin inamli informasiya menbeyine giris prosesini dayandira bilerler.Ancaq,hadiseleri sethi isiqlandirmaqda gunahlandirlan mediyaya qarsi inamin berpa edilmesi,xebervermenin keyfiyyetinin artirilmasi meqsedile redaksiyalar aktiv auditoriyadan xeber istehsalinda nece istifade edilmesine diqqet yoneldirler.Movcud media ve yerli ictimai qruplar arasinda olan birge seyler “hiperlokal”adlanan yayimin meydana gelmesini mukun etmisdir.Bu zaman esas ozek kimi jurnalistler,elave informasiyalar kimi ise onlayn alinan informasiyalar cixis etmisdir.Bele yeni munasibetler toplusu hazirda kibermekanda cox boyuk bir hisse zebt etmis milyonlarla bloggere de aiddir.Bloq yazmaq hal-hazirda kommersiyalasdirilmis ve esas yayim vasitesine cevrilmisdir.ABS-in webservis kompaniyasi olan “Technorati” axtaris muherriki 2007-ci ilde 71 milyondan cox blogu oz aztaris saytlari siyahisina daxil etmisdir.Bloqlar informasiya inqilabinin esas silahidir.Hal-hazirda ABS da vetendas jurnalistikasinin en bariz numunesi “The Huffinqton post” online qezetidir.Onun yaradicisi Arianna Huffinqtonun fikirleri “Flat Earth News”kitabinin muellifi “yoxlanilmamis bir fakti basqa bir yoxlanilmamis fakta qarsi qoymaqla,heqiqeti uze cixarmaq menasiz bir ise cevrilmisdir”deyen birtaniyali jurnalist Nik Deyvisin fikirleri ile oxsardir.Bloqqerler terefinden secilmis ve deqiq informasiya kimi teqdim olunan mezmundan istifade ederken,media ehtiyatli olmalidir.Avropa Parlamenti bloqlarin statatusu barede aciq muzakierelerin kecirilmesini stmullasdirir.2008-ci ilede Avropa parlamentarileri bloqlarin ifade azadligina yeni ve vacibi tohfe olmasi barede beyanet qebul edirler.Ancaq onlar bloqqerlerin maraqlarina yaxinlasdirilmis ola bilecek “bloqqer qeydiyyatini”nin yaradilmasi ideyasindan imtina etmisdiler.
ABS-daki vetendas jurnalistler ucun nezerde tutulan web saytlardan bir necesi

• 
  AllVoices
  
• 
  Article Niche (USA)
  
• 
  CBS Eye Mobile - Citizen Journalism from CBS (USA Network Television Station)
  
• 
  The Third Report
  
• 
  Examiner.com - A national website for local citizen journalism
  
• 
  Littera Reporter - publishing arm of Littera Report
  
• 
  visionOntv - friendlyfire
  
• 
  InsideWoodland.com Local news in Woodland, CA