Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

bilan aeroport rahbariyati tomonidan «Gulzor-Paxtakor»da har kuni 
qo„shimcha ravishda 11-reysni tashkil etish masalasi ko„rib chiqilmoqda. 
Agar ushbu reys tashkil etilsa, aeroportning to„liq xarajatlari 1000 ming 
so„mni, umumiy daromad esa 1500 ming so„mni tashkil qiladi, biroq, aeroport 
infratuzilmasining imkoniyatlari cheklanganligi bois 11-reys faqat oqshom, 
soat 23.00 dan keyin tashkil etilishi mumkin, bu hol shahar aholisiga 
noqulaylik tug„diradi. Parvoz qiluvchi samolyotlarning ovozi ularning 
uyqusini buzadi, bu esa ularning dam olishiga hamda, o„z navbatida, ish 
unumdorligiga va daromadlariga ta‟sir ko„rsatadi. “Gulzor” shaharchasi 
aholsining umumiy daromadlari har kuni 600 ming so„mga qisqaradi. 
Quyidagi holatlarda «Gulzor-Paxtakor»da reys tashkil etiladimi: 
a) agar samolyotlardan zararli foydalanishni taqiqlash huquqi 
―Gulzor‖ aeroportga tegishli bo‗lsa; 
b) agar samolyotlardan zararli foydalanishni taqiqlash huquqi 
―Gulzor‖ shaharchasi aholisiga? 
Javob: a) 
va 
b), 
ikkala holatda ham 11-reys tashkil etilmaydi, bu hol 
Kouz teoremasining to‗g‗riligini tasdiqlaydi. a) holatda posyolka aholsi 
samolyotlardan zararli foydalanishni taqiqlash huquqini (soat 23.00 dan 
keyingi shovqinni) aeroportdan sotib olishga urinadi va unga 600 ming 
so‗mgacha miqdordagi istalgan summani taklif qiladi. O‗z navbatida, aero-
port 500 ming so‗mdan yuqori bo‗lgan, ya‘ni uning reysni tashkil etishdan 
oladigan sof foydasini qoplaydigan istalgan summaga rozi bo‗ladi. Taraflar 
500 ming so‗mdan 600 ming so‗mgacha bo‗lgan summaga bitim tuzadi va 
11-reys tashkil etilmaydi. b) holatida endi aeroport posyolka aholsiga 500 
ming so‗mgacha miqdordagi istalgan summani taklif qilgan holda ulardan 
samolyotlardan zararli foydalanishni taqiqlash huquqini sotib olishga 
urinadi. Aholi esa faqat 600 ming so‗mdan yuqori bo‗lgan summaga rozi 
bo‗lishi mumkin bo‗lardi, ya‘ni savdolashish uchun predmet yo‗q (ko‗plab 
qarorlar puch bo‗lib chiqadi) va 11-reys tashkil etilmaydi. 

---

236 
2-misol.
O‗tgan yil yakunlariga ko‗ra, tashqi davlat qarzi yalpi ichki 
mahsulotga nisbatan 17 foizni, eksport hajmiga nisbatan qariyb 60 foizni tashkil 
etdi. Bu avvalambor xorijiy investitsiyalar va umuman, chetdan qarz olish 
masalasiga chuqur va har tomonlama puxta o‗ylab yondashish natijasidir. 2013-
yilda iqtisodiyot sohasidagi soliq yuki 21,5 foizdan 20,5 foizga, jismoniy shaxslar 
uchun daromad solig‗ining eng kam stavkasi 9 foizdan 8 foizga tushirilganiga 
qaramasdan, davlat budjeti yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0,3 foiz profitsit bilan 
bajarildi. Topish kerak: YaIMda tashqi davlat qarzi, davlat budjetida daromad va 
xarajatlar hajmini.