Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

10.5. Firmalarning asosiy xillari 
Korxonalar rivojlanishi traЕktoriyalarining o‗ziga xos xususiyati korxonalar 
tashkiliy tuzilishidagi milliy farqlarni belgilab beradi. Bugungi kunda istalgan 
mamlakatdagi yirik korxonalarning aksariyati jahon bozorida yuzaga kelgan 
tendensiyalarni hisobga olgan holda harakat qilishiga qaramay, ularning tashkiliy 
tuzilishlari va ular tomonidan amalga oshiriladigan strategiyalarning xilma-xilligi 
kuzatiladi. Chunki tashkiliy rivojlanish traЕktoriyasini tanlashga ta‘sir ko‗rsatgan 
omillar yig‗indisi har bir mamlakatda har xil.
Tashkiliy rivojlanish traЕktoriyasini belgilab beruvchi omillar jumlasiga 
quyidagilar kiradi: 
-
institutsional muhit, shu jumladan institutsional rivojlanish traЕktoriyasi; 
-
aktivlarning o‗ziga xoslik darajasi (raqobot bozorining rivojlanganlik 
darajasi); 
-
tashqi muhitning noaniqlik darajasi (bozorning barqarorlik darajasi); 
-
xatarga moyillik darajasi (mamlakat aholisining umumiy sonida xatarga 
nisbatan betaraf bo‗lgan insonlar ulushi); 
-
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning umumiy darajasiga bog‗liq bo‗lgan 
bitimlarning murakkablik darajasi; 
-
qonundan foydalanish bahosi va xufyonalik bahosining nisbati. 

---

286 
Tashkiliy rivojlanish milliy traЕktoriyasining farqlari nafaqat tuzilmalarga – 
unitar, xolding yoki multidivizional, – balki ularning maqsadli funksiyasiga, 
korxonaning Еtkazib beruvchilar, iste‘molchilar va yollanma xodimlar bilan 
munosabatlardagi xatti-harakatiga, shuningdek korxona faoliyat ko‗rsatishining 
ko‗plab boshqa ko‗rsatkichlariga taalluqli. Endi korxonalarning bir necha 
benuqson xillarini yoritishga harakat qilamiz. Buyruqbozlik iqtisodiyotida faoliyat 
yurituvchi korxona (
B 
korxona); Amerika firmasi (
A
firma); Yaponiya firmasi (
J 
firma) va o‗tish xilidagi korxona (
O‗
korxona) (qarang:10.5.1-rasm).