Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

moliyaviy-xo„jalik faoliyatini tekshirishni 2 yilga to„xtatish,
Tadbirkorlar huquqlarini ishonchli himoya qilishda Savdo-sanoat palatasining 
rolini oshirish, nopok tadbirkorlarga nisbatan murosasiz bo‗lish, Internet 
tarmog‗ida elektron savdolar va auksionlar orqali Е
r uchastkalarini, jumladan, 
tadbirkorlar uchun ajratishning yagona tartibi
ni o‗rnatish vazifalari 
belgilandi
1
. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat MirziyoЕvning Oliy Majlisga 
murojaatida ―Tadbirkorlikni keng rivojlantirish va bu soha uchun yangi sharoitlar 
yaratishga barcha imkoniyatlarimizni safarbar etyapmiz. ―Har bir oila – tadbirkor‖ 
dasturi doirasida o‗z biznesini boshlayotgan oilalarga 5,9 trillion so‗m kreditlar 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐев Олий Мажлисга мурожаатномаси. 2017 
йил 22 декабрь. //Халқ сўзи, 2017 йил 23 декабрь.

---

121 
ajratildi. Yangi soliq siyosati doirasida ish haqiga soliq yuki 1,5 barobar 
kamaytirildi. Natijada rasmiy sektorda ishlayotganlar soni yil davomida 500 
mingtaga ko‗paydi.Qo‗shilgan qiymat solig‗i stavkasi 20 foizdan 15 foizga 
tushirildi. Buning hisobidan o‗tgan yili soliq to‗lovchilar ixtiyorida 2 trillion so‗m 
qoldi. Joriy yilda bu raqam 11 trillion so‗mni tashkil etishi kutilmoqda. Bir yilda 
tadbirkorlar ixtiyorida shuncha mablag‗ qolishi, albatta, ularga o‗z bizneslarini 
rivojlantirish uchun juda katta qo‗shimcha imkoniyatlar yaratadi. Islohotlarimiz 
natijasida o‗tgan yili 93 mingta yoki 2018 yilga nisbatan qariyb 2 barobar ko‗p 
yangi tadbirkorlik sub‘yektlari tashkil etildi. Jahon bankining ―Biznes yuritish‖ 
reytingida 7 pog‗ona ko‗tarilib, biznesni ro‗yxatga olish ko‗rsatkichi bo‗yicha 
dunyoning 190 ta davlati orasida 8-o‗rinni egalladik va eng yaxshi islohotchi 
davlatlar qatoridan joy oldik‖
1
,-deb ta‘kidlagan. 

Prezident Sh.M.MirziyoЕv tomonidan

 
biznes muhitini yanada yaxshilash
vazifasi belgilanda. Buning uchun quyidagilar amalga oshiriladi: 
-Jahon bankining ―Biznes yuritish‖ reytingida eng yaxshi 50 ta mamlakat 
qatoriga kirish bo‗yicha qabul qilingan chora-tadbirlarni amalga oshirish; 
- yangi Soliq kodeksiga muvofiq, 2020 yildan boshlab soliq turlari 13 tadan 9 
taga kamaytirildi. Soliqlarni to‗lash muddatini uzaytirish yoki bo‗lib-bo‗lib 
to‗lashga ruxsat berish bo‗yicha Еngillashtirilgan mexanizmlar kiritildi; 
-birinchi marta tadbirkorlarga ichki bozorda sotgan mahsuloti bo‗yicha 
qo‗shilgan qiymat solig‗ining bir qismini qaytarish tartibi joriy etildi. Hozirgacha 
bu tartib faqat mahsulot eksport qilinganda qo‗llanar edi. Buning hisobidan 
tadbirkorlar ixtiyorida 3,4 trillion so‗m yoki o‗tgan yilga nisbatan 2,5 barobar ko‗p 
mablag‗ qoladi; 
-endi tadbirkor tomonidan to‗langan ortiqcha soliq o‗z muddatida 
qaytarilmasa, unga Markaziy bankning asosiy stavkasi bo‗yicha budjetdan foiz 
to‗lanadi; 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. 
2020 йил 24 январь.//Халқ сўзи, 2020йил 25 январь. 

---

122 
-soliq xizmati xodimlari dunyoqarashini tubdan o‗zgartirish va malakali 
kadrlarni tayyorlash maqsadida Davlat soliq qo‗mitasi qoshida Fiskal institutini 
tashkil etish taklif qilindi;
-mavjud 280 ga yaqin litsenziya va ruxsatnomalar orasida faoliyat turlari 
hisobini yuritish, mablag‗ undirish yoki shunchaki nazorat qilish uchun joriy 
qilinganlari ham bor. Shu sababli Adliya vazirligi, Savdo-sanoat palatasi, Biznes-
ombudsman 2020 yil 1 martga qadar litsenziya va ruxsatnomalar berish asoslarini 
tubdan qayta ko‗rib chiqib, ularning sonini kamida 2 barobar qisqartirish bo‗yicha 
aniq taklif kiritish belgilandi; 
-―Kichik va o‗rta biznes to‗g‗risida‖gi qonun loyihasini ishlab chiqish zarur. 
Unda kichik va o‗rta biznes mezonlari hamda bu soha vakillarini rag‗batlantirish 
mexanizmlari nazarda tutish; 
-har bir hududda tadbirkorlarga Еr uchastkalariga oid ma‘lumotlarni ochiq va 
haqqoniy Еtkazish bo‗yicha yangi tizim joriy etish. Unga ko‗ra, tadbirkorning 
faoliyat yuritishi uchun zarur bo‗lgan bo‗sh Еr maydonlari, bino va inshootlar, 
ularning qiymati va shartlari haqidagi to‗liq xaritani istalgan vaqt va hududda 
onlayn tartibida olish imkoniyati yaratiladi. 
-2020 yilning birinchi choragida, ilg‗or tajribalar asosida, barcha darajadagi 
nazorat qiluvchi idoralarda yangi zamonaviy tizim joriy etish. Ana shu tizim orqali 
har bir korxona va tadbirkor bo‗yicha alohida-alohida ish olib borib, ularning 
qonuniy faoliyat yuritishini ta‘minlash, tekshirishni esa eng so‗nggi favqulodda 
chora sifatida adolatli o‗tkazish belgilandi. 
- to‗lovga qobiliyatsiz korxonalarni eng ilg‗or xorijiy tajriba asosida 
sog‗lomlashtirish bo‗yicha yangi tizim joriy etish belgilandi; 
- tadbirkorlarning huquqlarini ta‘minlashda Oliy Majlisning ikkala palatasi 
ham ta‘sirchan parlament nazoratini yo‗lga qo‗yish; 
-tadbirkorlik sohasida ijtimoiy xavfi katta bo‗lmagan ayrim jinoyat turlarini 
jinoyat toifasidan chiqarish siyosatini izchil davom ettirish. Jumladan, soxta 
tadbirkorlik, raqobatchining obro‗sini tushirish kabi qilmishlar uchun jinoiy 
javobgarlik bekor qilinadi. Shuningdek, bojxona qonun hujjatlarini buzish bilan 

---

123 
bog‗liq jinoyatni birinchi marta sodir etgan, lekin to‗lovlarni to‗lagan shaxslarni 
jinoiy javobgarlikdan ozod qilinadi
1
. 
Jahonning deyarli barcha mamlakatlarini qamrab olgan koronavirus 
pandemiyasi davrida ko‗plab tadbirkorlik sub‘yektlarining iqtisodiy holati 
og‗irlashishining oldini olish maqsadida krizisga qarshi chora-tadbirlar qabul 
qilindi. Mamlakatimizda O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2020 yil 19 
martdagi ―Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz holatlarining iqtisodiyot 
tarmoqlariga salbiy ta‘sirini yumshatish bo‗yicha birinchi navbatdagi chora-
tadbirlar to‗g‗risida‖gi farmoni qabul qilinib, unga asosan 
10 trln so‗m miqdoridagi 
Inqirozga qarshi kurashish jamg‗armasi tashkil etildi. Mazkur farmonga muvofiq 
tadbirkorlik sub‘yektlarini qo‗llab-quvvatlash maqsadida a) 2020 yil 1 apreldan 1 
oktyabrgacha bo‗lgan davrda: 
yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun ijtimoiy soliqning oylik eng kam 
summasi bazaviy hisoblash miqdorining 50 foiziga qadar kamaytiriladi; 
alkogol 
mahsulotlarining 
ulgurji 
savdosi 
bilan 
shug‗ullanuvchi 
korxonalarning ajratmalari miqdori 5 foizdan 3 foizga pasaytiriladi; 
umumiy ovqatlanish korxonalari uchun alkogol mahsulotlarini chakana 
sotish huquqi uchun yig‗imlar miqdori belgilangan miqdorlardan 25 foizga 
kamaytiriladi; 
b) 2020 yil 1 apreldan 1 iyulgacha bo‗lgan davrda turistik (mehmonxona) 
yig‗imini hisoblash va to‗lash to‗xtatiladi; 
v) qishloq xo‗jaligidagi Еrlarni sug‗orish uchun foydalaniladigan hajmlar 
bo‗yicha suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq stavkalari 2020 yilda 
o‗rnatilgan stavkalardan 50 foizga pasaytiriladi; 
g) 2019 yil uchun jismoniy shaxslarning jami yillik daromadlari 
to‗g‗risidagi deklaratsiyani taqdim etish muddati 2020 yil 1 avgustga qadar 
uzaytiriladi; 
1
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиѐевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. 
2020 йил 24 январь.//Халқ сўзи, 2020йил 25 январь.

---

124 
d) jismoniy shaxslarning mol-mulk solig‗i va Еr solig‗ini to‗lash muddati 
2020 yil 15 oktyabrga qadar uzaytiriladi
1
. 
Shuningdek, Xalq deputatlari tuman va shahar Kengashlariga faoliyati 
turizm sohasiga bevosita yoki bilvosita bog‗liq bo‗lgan yakka tartibdagi 
tadbirkorlar uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‗ining qat‘iy 
belgilangan summalarini 30 foizga kamaytirish tavsiya qilingan hamda mahalliy 
davlat hokimiyati organlari xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlarga mol-mulk solig‗i, Еr 
solig‗i va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni to‗lash bo‗yicha foizlarni 
undirmasdan 6 oyga kechiktirish (bo‗lib-bo‗lib to‗lash) belgilangan va yuridik 
shaxslarning kreditlari bo‗yicha 7,9 trln so‗m hajmdagi qarzdorligi kechiktirilgan. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 3 apreldagi PF-5978-
sonli ―Koronavirus pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va 
tadbirkorlik sub‘yektlarini qo‗llab-quvvatlashga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar 
to‗g‗risida‖gi farmoniga muvofiq Karantin tadbirlari davrida o‗z faoliyatini 
to‗xtatishga majbur bo‗lgan yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun jismoniy 
shaxslardan olinadigan daromad solig‗i qat‘iy belgilangan summasini va ijtimoiy 
soliqni hisoblash 
to‗xtatilsin, bunda faoliyatni to‗xtatganlik to‗g‗risida 
soliq to‗lovchining shaxsiy kabineti orqali davlat soliq xizmati organlari 
xabardor qilinadi va davlat ro‗yxatidan o‗tkazilganlik to‗g‗risida guvohnomani 
topshirish talab etilmaydi. 
Endilikda turistik va mehmonxona faoliyati bilan 
shug‗ullanuvchi tadbirkorlar shu yil yakuniga qadar Еr va mol-mulk soliqlarini 
to‗lashdan ozod etiladi. Ularga ijtimoiy soliq stavkasi hozirgi 12 foizdan 1 foizga 
tushiriladi.
O‗z faoliyatini to‗xtatgan va (yoki) tovarlar (xizmatlar) 
realizatsiyasidan tushumi joriy yilning birinchi choragidagi o‗rtacha oylik 
miqdoriga nisbatan 50 foizdan ko‗proqqa kamaygan mikrofirma, kichik korxona 
va yakka tartibdagi tadbirkorlarga soliq organlarini xabardor qilgan holda 2020 yil 
1 oktyabrga qadar mahalliy davlat hokimiyati organlariga ariza bermasdan turib 
aylanmadan olinadigan soliq, mol-mulk solig‗i, Еr solig‗i, suv resurslaridan 
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 
2020 йил 19 мартдаги ―Коронавирус пандемияси ва 
глобал инқироз ҳолатларининг иқтисодиѐт тармоқларига салбий таъсирини юмшатиш бўйича 
биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида‖ги фармони// Халқ сўзи, 20210 йил 20 март.

---

125 
foydalanganlik uchun soliq bo‗yicha - ularni keyinchalik 12 oy davomida teng 
ulushlarda to‗lash sharti bilan; ijtimoiy soliq bo‗yicha - uni keyinchalik 6 oy 
davomida teng ulushlarda to‗lash sharti bilan soliqlarni foizsiz kechiktirish (bo‗lib-
bo‗lib to‗lash) huquqi taqdim etildi
1
. 
Ushbu farmon bilan tadbirkorlik faoliyatini qo‗llab-quvvatlash jamg‗armasi 
tomonidan yordam berish ko‗lami yanada kengaytirilmoqda. Hozirgi kunda 
tadbirkor olgan kredit stavkasi 24 foizgacha bo‗lganda uning 8 foizini jamg‗arma 
qoplab berar edi. Endi kredit stavkasi 28 foizgacha bo‗lganda ham uning 12 foizini 
davlat qoplaydi. Buning uchun tadbirkorlarning 3 trillion so‗mlik kreditlari foizini 
qoplashga jamg‗armadan qo‗shimcha 400 milliard so‗m yo‗naltiriladi. Asosiysi, 
endi jamg‗arma bir tadbirkorning faqatgina bitta loyihasiga kafillik berishi 
bo‗yicha cheklov ham bekor qilinadi. Ta‘kidlash joizki, mazkur hujjatga ko‗ra, 
qiyin ahvoldagi korxonalar, yakka tartibdagi tadbirkorlar va aholining 12 trillion 
so‗mlik kredit majburiyati muddati uzaytirilmoqda. Shu bilan birga moliyaviy 
qiyinchiliklarga yuz tutgan korxonalarga nisbatan bankrotlik tartib-taomillari 
tashabbusi bilan chiqish va ularni bankrot deb e‘lon qilishga moratoriy joriy 
qilindi.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 27 apreldagi 
―Koronavirus pandemiyasi davrida aholi va tadbirkorlik sub‘yektlarini qo‗llab-
quvvatlashga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi farmoniga muvofiq 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 3 apreldagi ―Koronavirus 
pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik sub‘yektlarini 
qo‗llab-quvvatlashga doir qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida‖gi PF–5978-son 
Farmonining 6-bandida nazarda tutilgan soddalashtirilgan tartibda soliqlarni 
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 3 апрелдаги ПФ-5978-сонли ―Коронавирус 
пандемияси даврида аҳоли, иқтисодиѐт тармоқлари ва тадбиркорлик субъектларини қўллаб-
қувватлашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида‖ги фармони// Халқ сўзи, 2020 йил 4 апрель.

---

126 
to‗lash bo‗yicha foizsiz kechiktirish (bo‗lib-bo‗lib to‗lash) berish muddati 2020 yil 
31 dekabrgacha uzaytirish belgilandi
1
. 
AOKAda o‗tkazilgan brifingda Davlat soliq qo‗mitasi boshqarma boshlig‗i 
o‗rinbosari Muzaffaryusuf Nazarov bergan ma‘lumotlarga ko‗ra O‗zbekistonda 
karantin davrida 142,5 mingta kichik biznes sub‘ekti jami 332,8 mlrd so‗m 
miqdoridagi soliqlardan ozod etilgan. Bu summa ikki turdagi – mol-mulk va Еr 
solig‗i hissasiga to‗g‗ri keladi. Kichik tadbirkorlik sub‘yektlariga foizsiz 
kechiktirish imkoniyati (bo‗lib-bo‗lib to‗lash) taqdim etilgan, aprel-may oylari 
uchun to‗lanishi lozim bo‗lgan mol-mulk va Еr solig‗i summalaridan voz 
kechilgan.Bugungi kunda bu huquqdan foydalanishni istagan 4259ta sub‘ekt soliq 
organlariga murojaat qilgan. Natijada 2422ta soliq to‗lovchining 123 milliard so‗m 
miqdoridagi kechiktirilgan soliqlaridan voz kechilgan
2
.
Yuqoridagi lardan kelib chiqib, aytish lozimki, transaksiya xarajatlarini 
pasaytirish va ular tarkibini optimallashtirish tadbirkorlarni moliyaviy-iqtisodiy 
salohiyatini ko‗tarishning ta‘sirchan yo‗li bo‗lib, u tadbirkorlar tomonidan ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarining ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini 
oshirishga, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik 
yangilashga ko‗proq ichki investitsiyalarni ajratishning samarali vositasi bo‗lib 
xizmat qiladi.
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 27 апрелдаги ―Коронавирус пандемияси 
даврида аҳоли ва тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувватлашга доир қўшимча чора-тадбирлар 
тўғрисида‖ги фармони// 
https: //uza.uz/oz/ documents /koronavirus-pandemiyasi-davrida-a-oli-va-
tadbirkorlik-subekt-27-04-2020
 
2
Карантин даврида кичик бизнес вакиллари 332,8 млрд сўм солиқдан озод этилган //https: //kun.uz 
/news/2020/06/23/karantin-davrida-kichik-biznes-vakillari-3328-mlrd-som-soliqdan-ozod-etilgan
 

---

127