Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

3–misol. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda transaksiya 
sektorining jadal o„sishi omili, taqiqlanadigan darajada yuqori bo„lgan 
transaksiya xarajatlari iqtisodiy rivojlanishning chegaralaridan biri 
ekanligini anglatadimi?
a) ha; 
b) yo‗q. 
Javob: b), 
transaksiya sektori dinamikasining o‗zi emas, balki bir 
transaksiyaga hisoblaganda transaksiya xarajatlarining dinamikasi muhim. 
Agar a) transaksiya sektori YaMMga qaraganda past sur‘atlar bilan o‗ssa, b) 
davlat transaksiya sektorining o‗sish sur‘atlari umuman transaksiya 
sektorining o‗sish sur‘atlaridan yuqori bo‗lsa, transaksiya sektorining 
o‗sishi 
holatidabir 
transaksiyaga 
hisoblaganda 
transaksiya 
xarajatlarikamayishi mumkin. 
KЕYSLAR 
1. Kvartirani qanday qilib ijaraga olish to‘g‘ri bo‘ladi – ijarachiga 
maslahatlar
 
Kvartirani ijaraga olish – hozirgi vaqtda tavaalchilikka qo‗l urishga to‗g‗ri 
keladigan masalalar jumlasiga kiradi. Ijaraga beruvchi tusatdan ijara haqini 
oshirishi, sizni muddatidan oldin chiqarib yuborishi, ijaraga olingan uy-joyni 
ta‘mirlash munosabati bilan siz qilgan xarajatlarning o‗rnini qoplash to‗g‗risida 
―unutib qo‗yishi‖ mumkin. Misol uchun, siz kvartirani ijaraga olib, ko‗chib 

---

130 
o‗tdingiz (buyumlarni tashish uchun mashina yolladingiz, – ko‗chish uchun sarf-
xarajat qildingiz, barcha Еtishmaydigan narsalar (kastryullar, choynaklar, unitaz 
uchun qopqoq va x.k.)ni xarid qilish maqsadida do‗konlarga borish uchun dam 
olish kuni oldingiz. Kvartiraga alohida ajratilgan internet liniyasini o‗tkazdingiz, 
internet xizmati haqini 2 oy oldinga to‗lab qo‗ydingiz, bolani yangi yashash 
joyidagi bog‗chaga joylashtirdingiz va h.k.). Lekin ikki hafta o‗tgach kvartira 
egasi kelib sizga kechagina qo‗shnisi Erkin tog‗adan bilib olgan yangilikni, ya‘ni 
sizni kvartiraga shuncha arzon qo‗yib hato qilganligini, aslida uning kvartirasi ikki 
marta 
qimmat 
turishini
aytadi. Bu siz kvartirani ijaraga olganda yuz berishi mumkin bo‗lgan vaziyatlardan 
biri, xolos. Lekin vaziyatning bunday yakun topishi holatlarini keskin kamaytirish 
mumkin. Buning uchun bir necha qoidalarga amal qilish kerak. Quyida biz Sizga 
kvartirani qanday qilib ijaraga olish kerakligi, kvartira egasida qanaqa hujjatlar 
bo‗lishi lozimligi va uy-joyni ijaraga olish shartnomasining shartlariga ko‗ra kim 
nimaga javob berishi haqida hikoya qilamiz.
Ijaraga oluvchi kvartira egasi uni istalgan vaqtda chiqarib yuborishi mumkin 
deb o‗ylab hato qiladi. Bu, yumshoq qilib aytganda, unday emas. Ijaraga beruvchi 
ijaraga oluvchini shartnomaning amal qilishi muddati tugagunga qadar chiqarib 
yuborishga haqli emas. Agar ijaraga olish shartnomasi bir yil va undan ko‗p 
muddatga tuzilgan bo‗lsa, ijaraga oluvchi yangi muddatga shartnoma tuzish uchun 
boshqa shaxslar oldida ustunlikka ega. Shuning uchun ijaraga oluvchilar bizga 
―shunchaki yoqmay qoldi‖ (ular shartnomaning hech qanaqa shartlarini buzmagan 
bo‗lsa-da) va biz o‗zimizga ko‗proq mos keladigan kishilarni topdik qabilidagi 
barcha gap-so‗zlarda hech qanday ma‘no yo‗q. Sizni faqat qonunda belgilangan 
holatlarda yoki shartnoma shartlari buzilgan holatlarda (masalan, agar siz uy-joy 
uchun ijara haqini to‗lamagan bo‗lsangiz) sud tartibida muddatidan oldin chiqarib 
yuborishi mumkin. 
E‘tibor qarating: biz yuqorida keltirgan va quyida keltiradigan barcha 
holatlarda asosiy so‗z – bu «shartnoma». Lekin uy egasi «kvartiraga shunchaki 
odam qo‗ysa», odatda hech qanday shartnoma haqida so‗z bormaydi. Qoidaga 

---

131 
ko‗ra, nimadir haqida og‗zaki kelishiladi, juda bo‗lmasa, qandaydir qog‗ozga imzo 
chekishadi, lekin agar keyinchalik nizo kelib chiqadigan bo‗lsa, ushbu qog‗ozcha 
bo‗yicha o‗z huquqlarini himoya qilishning deyarli iloji bo‗lmaydi.