Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Xususiy mulkchilik
individning jamoaviy xo‗jalik faoliyatidan ajralib 
chiqishini o‗zida namoyon etadi va quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi:

iqtisodiy agentlarning mustaqilligi;

mehnt sharoitlari va natijalarining erkin aylanishi;

hokimiyat huquqlariga qaraganda mulkiy huquqlarning Еtarliligi;

mulkdorning mulkiy javobgarligi.
Xususiy mulk institutining shakllanishi tobelikning yangi shakli – iqtisodiy 
tobelikning paydo bo‗lishiga olib keldi. Xodimning ishlab chiqarish vositalaridan 
ajralishi bilan bir qatorda ishlab chiqaruvchining o‗z mehnatining mahsuliga 
bo‗lgan huquqidan mahrum etilishi yuz berdi.
5. 
Korporativ mulk
. Ko‗plab tadqiqotchilar korporativ mulkni xususiy mulk 
bilan tenglashtirib, korxonani tashkil etishning korporativ shaklini mulkiy 
majmuani ishonchli boshqarish shakli sifatida talqin etishni taklif qilishadi. 
Korporativ mulkchilikning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: mulkning 
ayrim shaxslarga taqsimlanganligi; iqtisodiy agentlarning tobelik munosabatlari; 
iqtisodiy agentlar javobgarligining cheklanganligi; qayta taqsimlash munosabatlari 
sohasida mulkdan keladigan daromadlar rolining keskin ortishi; mulkdor – 
korporatsiya huquqlarini bilvosita himoyalash orqali mehnat sharoitlarini takroriy 
yaratish.
6. 
Ijtimoiy mulk
. Ijtimoiy mulk yuridik va jismoniy shaxslar mulki bilan 
birga mavjud bo‗ladi. Jamiyat mulki, ko‗p holatlarda davlat tomonidan 
boshqarilishiga qaramay, unga tegishli emas. Jamiyatning muammosi resurslarni 
takroriy ishlab chiqarish va mulkdan daromad – monopol rentani olish ustidan 
nazorat o‗rnatishdan iborat.
Ijtimoiy mulkchilikning asosiy xususiyatlari quyidagilarni o‗z ichiga oladi: 
a) jamiyatning hokimiyat apparati sifatida davlatdan ajratilishi; 

---

185 
b) jamiyatning tabiiy resurslarga monopoliyasi; 
v) ijtimoiy mulk ob‘yektlaridan foydalanishning konsession mexanizmi; 
g) ishlab chiqaruvchining o‗z faoliyati natijalariga mulkchiligi; 
d) ijtimoiy mulkdan keladigan daromadlardan jamiyat a‘zolarining ijtimoiy 
ahamiyatli ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanish. 
7.