Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot
Yüklə 5,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| A
firmadan farqli o‗laroq J firma to‗liq mustaqillikka intilmaydi. Amalda davlatga yapon firmasi tomonidan korporativ 293 manfaatlar va umuman jamiyat manfaatlari o‗rtasidagi hakam korporatsiyalar kurashida esa muvozanatni saqlashning kafili sifatida qaraladi. 4. O‗tish xilidagi korxona . Sharqiy Еvropa mamlakatlarida amalga oshirilgan bozor islohotlari B korxona bilan A firma o‗rtasida yarim yo‗lda turgan yana bir ideal xildagi korxona – o‗tish xilidagi korxonaning paydo bo‗lishiga olib keldi. O‗ korxonaning «oraliq» holati, biroq, uni B korxona va A firma elementlarining turli kombinatsiyalaridan foydalanib ta‘riflash mumkinligini anglatmaydi. Hech bo‗lmaganda O‗ korxonaning maqsadli funksiyasini olaylik: u ma‘muriy buyruqlarni bajarishdan ham, foydani ko‗paytirishdan ham iborat emas. O‗ korxona omon qolishga, mehnat jamoasini saqlab qolishga yo‗naltirilgan , shu munosabat bilan ayrim tadqiqotchilar ushbu ideal xilni tavsiflash uchun hatto «omon qolishga yo‗naltirilgan korxona» atamasini ham taklif etishdi. O‗tish xilidagi korxona maqsadlarini tanlashning o‗ziga xos xususiyati uning mulkining tarkibiga bog‗liq. J firmada bo‗lgani kabi bu Еrda ham mulkning rasmana va real tarkiblari o‗rtasida nomuvofiqlik mavjud va bu ham «insayderlar» - korxona xodimlari va rahbarlarining foydasiga. Bu Еrda gap qayta kombinatsiyalangan mulk haqida borayapti, ya‘ni unda quyidagilarga yo‗l qo‗yiladi: - xususiy va davlat mulki o‗rtasidagi chegaralarning yo‗qolishi. Davlat budjetidan qat‘i nazar rasmiy jihatdan xususiylashtirilgan korxona. Biroq davlatning shartnoma majburiyatlari va budjet oldidagi majburiyatlarni bajarmagan korxonalarning bankrotligini e‘lon qilishga tayyor emasligi, davlatning debitorlik qarzlarning bir qismini o‗z zimmasiga olishga roziligini anglatadi. O‗zaro hisob- kitoblarni o‗tkazish amaliyoti haqiqiy moliyaviy bitimlarni imtatsiya qiladi va korxonani to‗xtatib qo‗yishning iloji yo‗qligi holatini shunchaki niqoblaydi, chunki bu ishchilarning noroziligini va ishlab chiqarishning pasayishini keltirib chiqaradi. - korxona tashkiliy chegaralarining yo‗qolishi. To‗lanmasliklar muammosi nafaqat pul massasining ishlab chiqariladigan tovarlar va xizmatlar hajmiga mos kelmasligini, balki korxonalarning o‗zi bilan o‗zaro bog‗liq korxonalarga tovar krediti berishga tayyorligini aks ettiradi. Shartnoma majburiyatlarini bajarishning 294 past madaniyatini hisobga olgan holda, korxonalar tomonidan o‗zaro to‗lanmasliklarga ixtiyoriy ravishda yo‗l qo‗yilishining yagona izohi bo‗lib o‗zaro bog‗liq korxonalar o‗rtasida firma ichidagi oqimlar kabi tamoyillarda tovar-pul oqimini tashkil qilish imkonini beruvchi o‗zaro nazoratning mavjudligi haqidagi tasavvur hisoblanadi. - mulkning formal va real tarkibining mos kelmasligi. Tashqi mulkdorlar, odatda, fond bozorining optimal bo‗lmagan tarzda faoliyat ko‗rsatishi va menejerlar tomonidan axborot asimmetriyasidan opportunistik foydalanilishi tufayli O‗ korxona menejerlari ustida o‗zlarining nazorat qilish huquqlarini amalga oshirolmaydilar. Natijada «agentlar» - menejerlar – hatto aksiyalarining asosiy qismi tashqi sarmoyadorlarga tegishli bo‗lgan korxonalar ustidan ham nazoratni saqlab qolishadi. Shunday qilib, omon qolishga yo‗naltirilish «agentlar»ning «prinsipallar» tomonidan o‗zlarining nazorat huquqining «ovoz berish» orqali ham, «chiqish» orqali ham amalga oshirilishi mumkin bo‗lmagan vaziyatni saqlab qolishga urinishini anglatadi. Demak, «agentlar» opportunizmi O‗ korxona faoliyat ko‗rsatishining muhim jihati hisoblanadi. Ta‘kidlash lozimki, menejerlarning o‗zlari xodimlar (ularning o‗zlariga nisbatan «agentlar») ustidan nazoratni saqlab qolishga erishdilar. Ular buni moliyaviy qiyinchiliklarga qaramay korxona balansida ijtimoiy soha ob‘yektlari (uy-joy-kommunal xo‗jaligi, dam olish bazasi, bolalar muassasalari, asl holatida ta‘minlash)ni saqlab turishda ifodalanuvchi paternalizm siyosati hisobidan uddalashdi. O‗ korxona tomonidan ishlab chiqarish aloqalari tarkibi transaksiya xarajatlarini kamaytirish mezoni bo‗yicha emas, balki vaqt orqali tekshirilgan aloqani saqlab qolishga urinish asosida shakllanadi. 1993-1994 yillarda Rossiya korxonalarining aksariyati asosiy Еtkazib beruvchilar (83%) va iste‘molchilar (70%) bilan eski aloqalarini saqlab qolishdi va yangi sheriklarni topish istiqboliga shubha bilan qarashdi. Ta‘minlash va sotish siyosatidagi konservatizmning ehtimoliy talqinlaridan biri yangi sheriklar bilan shartnomalar tuzishning g‗oyat yuqori transaksiya xarajatlari haqidagi tasavvurdan iborat. Birinchi navbatda bu 295 yangi sheriklarning opportunistik xatti-harakatlarining yuqori darajada ehtimol tutilishi bilan bog‗liq. Eski sheriklarning opportunizmi ularning yuzaga kelgan nufuzi va rejali iqtisodiyot muhitida faqat «o‗zinikiga» nisbatan amal qiluvchi alohida ahloq normalariga ega bo‗lgan direktorlarning mavjudligi tufayli deyarli istisno etilgan. Endi korxonalarning to‗rtta benuqson xilining jadval ko‗rinishidagi qiyosiy tahlil qilish natijalarini keltiramiz (10.5.1-jadval). Yüklə 5,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|